Sosyal güvenlik sistemimizin temel finansman kaynağını sigorta primleri oluşturmaktadır. Sistemin sürdürülebilirliği açısından sigorta primlerinin süresinde tahsili önem arz etmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumu'nun (SGK) bütçe açıklarının artmasıyla bu husus günümüzde daha da önemli hale gelmiştir.

Bu çerçevede, gerek 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nda, gerekse başka kanunlarda sigorta primlerinin yasal sürede ödenmesini sağlamaya yönelik çeşitli tedbirler öngörülmüştür.

Kural olarak 5510 sayılı Kanunun 4/a (SSK) bendi kapsamında sigortalıları çalıştıran işverenlerin, bir ay içinde çalıştırdıkları sigortalıların prime esas kazançları üzerinden hesaplanacak sigortalı hissesi prim tutarlarını sigortalıların ücretlerinden kesip, kendi hisselerine isabet eden prim tutarlarını da bu tutarlara ekleyerek en geç takip eden ayın sonuna kadar SGK’ya ödemesi gerekmektedir.

Ödeme süresinin son gününün resmi tatile rastlaması halinde ise sigorta prim tutarları, en geç resmi tatilin sona erdiği günü izleyen ilk iş günü içinde de Kuruma ödenebilmektedir.

Primlerin yasal süresinde ödenmiş sayıldığı bazı durumlar

5510 sayılı Kanunun 4/a (SSK) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar yönünden her aya ait sigorta primlerinin en geç takip eden ayın sonuna kadar ödenmesi gerekmekle birlikte, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 108’nci maddesinde belirtilen bazı durumlarda (toplu iş sözleşmesi, işe iade kararı, arabuluculuk anlaşması vd. kaynaklanan prim borçları) yönetmelikte belirtilen süreler içinde ödenmesi şartıyla süresinde ödenmiş sayılmaktadır.

Ayrıca, Libya’da iş yapan Türk işverenlerin çalıştırdıkları işçilerden 5510 sayılı Kanuna göre her ay kesecekleri sigorta primlerini, kendilerine ait prim tutarlarını da ekleyerek en geç ilgili olduğu ayı takip eden üç ay içinde SGK’ya ödemeleri durumunda yasal sürede ödenmiş kabul edilmektedir.

Prim borçlarının KDV iade alacağından mahsup suretiyle ödenmesi

Sosyal güvenlik mevzuatına göre, prim borçlarının normal ödeme dışında KDV iade alacağından mahsup edilmesi suretiyle ödenmesi de mümkün bulunmaktadır.

Prim borçlarının KDV iade alacağından mahsup suretiyle ödenmesinin talep edilmesi durumunda, cari aylara ilişkin prim borçlarının ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden 20 gün içinde KDV iade alacağından mahsup suretiyle ödenmesi halinde, primler yasal süresi içinde ödenmiş kabul edilmektedir.

Sigorta primlerinin süresinde ödenmemesi durumunda ortaya çıkan riskler

Sigorta primlerinin süresinde ödenmemesi durumunda işverenler aşağıda özet olarak belirttiğimiz risklerle karşı karşıya kalacaklardır.

Gecikme Cezası ve Gecikme Zammı

Sigorta primlerinin yasal süresi içinde ödenmesini sağlamak ve SGK’ya ödenmesi gereken primlerin başka amaçlarla kullanılmasını önlemek için gecikme zammı/faizi uygulaması diğer kamu alacaklarından farklı düzenlenmiştir.

Buna göre, SGK prim ödemelerinin 1 gün bile olsa geç ödenmesi durumunda öncelikle ödenmeyen kısmı sürenin bittiği tarihten itibaren ilk üç aylık sürede her bir ay için yüzde 3 oranında gecikme cezası uygulanarak artırılmakta, ayrıca, her ay için bulunan bu tutarlara ödeme süresinin bittiği tarihten başlamak üzere borç ödeninceye kadar her ay için ayrı ayrı Hazine Müsteşarlığınca açıklanan bir önceki aya ait Türk Lirası cinsinden iskontolu ihraç edilen Devlet iç borçlanma senetlerinin (DİBS) aylık ortalama faizi bileşik bazda uygulanarak gecikme zammı hesaplanmaktadır.

Sigorta prim teşviklerinin kaybedilmesi

Sigorta primlerinin süresinde ödenmemesi durumunda ortaya çıkan bir diğer önemli risk cari ayda yararlanılacak olan istihdam teşviklerinin kaybedilmesidir.

İstihdamın artırılması ve kayıt dışı istihdamın engellenmesi gibi amaçlarla sosyal sigortalar alanında birçok teşvik getirilmiştir. En genel ifadesiyle bu teşviklerde, teşvikin kapsamındaki işverenlerin ödemesi gereken primlerin bir kısmı ya da tamamı çeşitli fonlardan ya da Hazine’den karşılanmaktadır. Ancak teşvikten yararlanabilmek için işverenlerin bazı yükümlülükleri yerine getirmesi aranmaktadır.

Bu yükümlülüklerden biri de teşviklerden (5510, 15510, 6111 vd.) yararlanmak isteyen işverenlerin ödeme vadesi geçmiş borcunun olmamasının yanı sıra cari ay primlerinin de yasal süresi içinde ödenmiş olmasıdır.

Dolayısıyla, SGK prim ödemelerinin 1 gün bile olsa geç ödenmesi cari ayda yararlanılacak istihdam teşviklerinin kaybedilmesine yol açacaktır ki, çalışan sayısı fazla olan iş yeri için bu önemli bir mali risk oluşturmaktadır.

Asgari ücret desteğinden yararlanamama

Asgari ücret artışlarına bağlı olarak ortaya çıkan işgücü maliyetlerinin aşağıya çekilmesi amacıyla, 2016 yılından bu yana belli şartlarla işverenlere İşsizlik Sigortası Fonundan asgari ücret desteği sağlanmaktadır.

Bu çerçevede, gerekli şartların sağlanması durumunda işverenler 2024 yılı Ocak-Aralık döneminde işçi başına aylık 699,90 TL asgari ücret desteğinden yararlanmaktadırlar.

Ancak, asgari ücret desteğinden yararlanabilmek için aranılan şartlardan biri de cari ay sigorta primlerinin yasal süresinde ödenmesidir.

Dolayısıyla, SGK prim ödemesinin süresinde ödenmemesi durumunda o ay asgari ücret desteğinden de yararlanılamayacaktır.

Kamu ihalelerine katılamama

Kamu ihale mevzuatına göre, isteklilerin kamu ihalelerine katılabilmeleri için ihale tarihinde tüm Türkiye genelinde kesinleşmiş sosyal güvenlik borcu olmadığına dair iş yerinin kayıtlı bulunduğu Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü/Sosyal Güvenlik Merkezi’nden “borcu yoktur” yazısı alması gerekmektedir.

Bu çerçevede, Kamu İhale Kurumu ve SGK tarafından belirlenmiş limiti aşan kesinleşmiş sosyal güvenlik borcu bulunan istekliler kamu ihalelerinden ihale dışı bırakılmaktadır.

Dolayısıyla, işverenlerin SGK primlerini süresinde ödememeleri ve ihale tarihinin de borcun olduğu döneme denk gelmesi durumunda ihale dışı bırakılma riski ile karşı karşıya kalacaklardır.

Sonuç olarak; SGK primlerinin yasal süresinde ödenmemesi durumunda icra takip ve haciz işlemlerinin yanı sıra gecikme cezası, gecikme zammı, istihdam teşviklerinin ve asgari ücret desteğinin kaybedilmesi, kamu ihalelerine katılamama gibi büyük mali riskleri de gündeme getirdiğinden, işverenlerin SGK prim ödemelerini süresinde yapmaya dikkat etmeleri gerekmektedir.