Giriş

Esas sözleşmeler, şirketlerin sahip olduğu temel metinler olup hem mevcut hem de müstakbel tüm pay sahiplerini bağlayıcı hükümler içermesi bakımından şirketlerin “anayasası” gibidir. Öyle ki bir anonim şirket, kurucularının yazılı şekilde düzenledikleri, şirket sermayesinin tamamını şartsız ödemeyi taahhüt ettikleri ve usulüne uygun imzaladıkları esas sözleşme ile şirket kurma iradelerini açık lamaları sonucu kurulur. Anonim şirketlerin kuruluşu esas sözleşmenin imzalanması ile, tüzel kişilik kazanması ticaret siciline tescili ile olur.

Anonim şirketlerin esas sözleşmesinde yer alması gereken hükümleri temel olarak dört alt başlıkta incelemek mümkündür. Bunlar; zorunlu kayıtlar, ilgili anonim şirket için ihtiyaca bağlı olarak yer alması gereken zorunlu kayıtlar, ihtiyari kayıtlar ve yasak kayıtlardır.

1. Zorunlu Kayıtlar

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”), anonim şirketlerin esas sözleşmesinde bulunması gereken zorunlu hükümleri de madde 339/2’de saymıştır. Bunlar; anonim şirketin ticaret unvanı ve merkezinin bulunacağı yer, şirketin işletme konusu, şirketin sermayesi, pay sahiplerinin sermaye koyma borcunu ödeme şekli ve usulünü, her bir payının nominal değeri, pay senetlerinin türü, yönetim kurulunun kaç kişiden oluşacağı, ilk yönetim kurulu üyeleri, genel kurul toplantısının çağrı usulü ve ilanlara ve hesap dönemine ilişkin kayıtlardır. Şirketlerin esas sözleşmesinin bu asgari içeriğe sahip olmadığının ticaret sicili memuru tarafından tespiti halinde şirket tescil edilemez.

2. İlgili Şirket İçin İhtiyaca Bağlı Olarak Koyulması Zorunlu Olan Kayıtlar

Her bir şirket, kuruluş amacı ve usulü bakımından farklı özelliklere sahip olabilir. Şirketlerin, amaç ve konusuna ve hatta pay sahiplerinin özgün özelliklerine bağlı olarak farklı ihtiyaçları olabilir. Bu ihtiyaçlara cevaben belirlenecek şirketlerin bazı özel durumları, şirket esas sözleşmesinde de etki alanı bulur. Örneğin, anonim şirketin kuruluşu nitelikli, yani ayni sermaye koyulması, usulü ile yapılıyorsa, şirket kuruluş ile bir işletme veya ayın devralıyorsa veya şirketin kurucuları, yönetim kurulu üyeleri veya üçüncü kişilere kâr payından bir menfaat sağlanıyorsa bu hususların da esas sözleşmeye eklenmesi zorunludur.

Şirket genel kurulunda geçerli olan “bir pay bir oy” il kesine istisna teşkil edecek şekilde birden fazla paya sahip olan pay sahiplerinin oy hakkı sınırlandırılmışsa bu hususa da şirketin esas sözleşmesinde TTK mad de 434 uyarınca zorunlu yer verilmesi gerekmektedir

Ek olarak, kardan daha fazla yararlanma, kârdan diğer pay sahiplerinden öncelikli olarak yararlanma ve benzeri şekilde ortaya çıkabilecek olan “kâr payı imtiyazı”; şirketin tasfiyeye girmesi halinde tasfiye bakiyesinden diğer paylardan önce veya diğerlerine oran la daha fazla tasfiye payı alma hakkı tanıyan “tasfiye payı imtiyazı”; bir payın birden fazla oy hakkına sahip olmasına olanak sağlayan “oy payı imtiyazı” ve yeni pay alma haklarının kullanılmasında önceliğe sahip olunmasına ilişkin “rüçhan hakkı imtiyazı”nın şirket pay sahiplerine sağlanması halinde buna ilişkin hükümlere de şirket esas sözleşmesinde yer verilmesi gerekmektedir.

Bunların yanında, şirketin yönetiminin kısmen veya tamamen belirli yönetim kurulu üye/lerine veya üçüncü kişi/lere devredilmesinin istenmesi halinde, bu hususu düzenleyen bir maddenin de esas sözleşmede bulunması gerekmektedir.

Son olarak, şirketin pay devrinin ancak şirket onayıyla gerçekleşebileceğinin ve şirketin TTK madde 529’da sayılan olağan sona erme sebepleri dışında bir sebeple sona ermesinin öngörülmesi bir esas sözleşme maddesinde yer almadıkça mümkün olmayacaktır.

3. İhtiyari Kayıtlar

TTK’nin anonim şirketlere ilişkin hükümlerinden ayrılmaya izin verdiği hallerde anonim şirketlerin esas sözleşmelerine bu türden hükümlerin konulması mümkündür.

Bu bakımdan iki hali ayırmak gerekir:

• Bunlardan ilki, TTK’nin aksinin esas sözleşmede düzenlenmesine açıkça olanak sağladığı durumlardır. Bu gruptaki hükümlere; primli pay çıkartılmasına, yönetim kurulu üyelerine mali haklar tanınmasına, bazı karar nisaplarının ağırlaştırılmasına ilişkin esas sözleşme hükümleri örnek sayılabilir.
• İkinci grupta, TTK’nin aksinin düzenlenebilmesine açık olarak izin vermediği fakat konusu itibarıyla anonim şirketlerin amacına, konusuna ve pay sahiplerinin menfaat dengesine aykırı olmayan, kısacası anonim şirket olmanın doğasıyla uyumlu bulunan hükümler bulunur. Örneğin, TTK’nin haklı sebeplerin varlığı halinde sermayenin en az onda birini temsil eden pay sahiplerinin şirketin feshine karar verilmesini isteyebilmesini düzenlemesinin karşısında esas sözleşmeye bu nisabı artıran (örneğin bu nisabı üçte birine çıkartan) hüküm koyulması bu gruptaki ihtiyari kayıtlara örnek teşkil edebilir.

Yukarıda sayılan bu iki gruba girmeyen fakat TTK’nin emredici hükümlerine doğrudan aykırı olmayan hükümlerin esas sözleşmeye koyulması halinde bu hükümler, olsa olsa yalnızca taraflar arasında bağlayıcı olan “şekli esas sözleşme” hükümleri gibi değerlendirilir. Başka bir deyişle, bu hükümler esas sözleşmeye eklendiği esnada pay sahipleri kim ise onlar arasında sonuç doğuracak, sonraki pay sahiplerini bağlamayacak ve bu şekli esas sözleşme hükmüne aykırı olarak alınan genel kurul kararlarına karşı açılan iptal davaları başarıya ulaşmayacaktır. Bu hükümler, tıpkı bir özel hukuk sözleşmesi gibi sonuç doğurur ve bu hükümle re aykırılık halinde borca aykırılık hükümleri uygulanır. Örneğin, şirketin zarar etmesi durumunda bu zararın pay sahipleri tarafından karşılanacağına ilişkin yapılan bir düzenleme, ortakların “tek borç ilkesine” aykırı olacağından olsa olsa bu hükmün eklenmesine karar veren mevcut pay sahipleri arasında sözleşmesel bir borç yaratabilir.

4. Yasak Kayıtlar

Son olarak, anonim şirketlerin doğasına ve pay sahiplerinin menfaatler dengesine aykırılığı nedeniyle bazı hükümlerin esas sözleşmeye konulması yasaktır. Bu hükümler son grubu oluşturur. Bu hükümlere örnek olarak, kanunun belirlediği emredici nisapları azaltan hükümler, pay sahiplerinin rüçhan hakkını veya pay sahiplerinin bilgi alma ve inceleme hakkını tamamen ortadan kaldıran hükümler gösterilebilir. Bu hükümler, esas sözleşmeye yazılmış olsa dahi hiçbir hüküm doğurmayacaktır.

Sonuç

Bu makalede, anonim şirketlerin esas sözleşmesine eklenebilecek olan kayıtlar; zorunlu olan, şirketlerin ihtiyacına bağlı olarak zorunlu olan, ihtiyari ve yasak olan kayıtlar olmak üzere dört başlıkta incelenmiştir. Şirketlerin esas sözleşmelerine yazdıkları hükümlerin bu gruplardan hangisine dahil olacağını öngörmesi özellikle hükme aykırılık halinde başvurulacak hukuki yolların belirlenmesi bakımından önem taşır. Şirket esas sözleşmesine eklenmiş olmasına rağmen “şekli bir esas sözleşme” hükmü olmaktan öteye geçeme yen hükümlerin ancak sözleşmesel sonuç doğuracak olması hem mevcut hem de sonraki pay sahiplerinin menfaatlerini yakından ilgilendirmektedir.