İşçi ve işverenlerin çalışma mevzuatından kaynaklanan pek çok hak ve yükümlülükleri bulunmaktadır.

Dinlenme hakkı da bunlardan biridir.

“Dinlenme Hakkı” Anayasa ile güvence altına alınmış haklardandır. Anayasamızın 50. Maddesi “Dinlenmek çalışanların hakkıdır” ifadesine yer verdikten sonra, yıllık izin hakkı ile hafta tatili ve bayram tatili haklarını ayrıca vurgulamıştır.

Bu sebeple Anayasal bir hak olan dinlenme hakkından vazgeçilemez.

Ayrıca, bu yasal zorunluluğun ötesinde,

• Çalışanları yorgunluk ve onun beraberinde getireceği dikkatsizlik sonucu uğrayabilecekleri iş kazalarından korumak,
• İşçinin bedensel ve ruhsal olarak iyiliğinin devamını sağlamak,
• İş tatminini artırmak,
• İşçinin sosyal yaşama da katılımını sağlamak,
• İş veriminin azalmasına engel olmak,
• İşin kalitesinin düşmesini önlemek,

vb. birçok sebeple, işçinin yıllık izin, hafta tatili ve bayram tatili haklarını ve gün içinde ara dinlenmelerini tam olarak kullanabilmesi gereklidir.

Makalemizde iş yerlerinde izin kullanım taleplerinin artmaya başladığı bugünlerde yıllık izinle ilgili önemli hususlara değinilecektir.

Yıllık ücretli izin hakkı ne zaman doğar?

Yıllık ücretli izin hakkı işçinin iş yerinde çalışmaya başladığı günden itibaren bir yıl sonra doğar. Deneme süresi bir yıllık süreye dahildir.

Örneğin; 12.06.2022 tarihinde 2 aylık deneme süresi ile işe başlayan işçinin yıllık ücretli izine hak kazanma tarihi 13.06.2023 olacaktır.

Ancak ardı ardına ya da farklı tarihlerde aynı işverene ait değişik iş yerlerinde çalışılmış ise, yıllık izne hak kazanma için gerekli olan bir yıllık süre hesaplanırken bu iş yerlerinde geçen hizmet sürelerinin toplaması gerekmektedir.

Örneğin; önce A işverenine ait X iş yerinde 4 ay, sonra da yine A işverenine ait Y iş yerinde 8 ay çalışılmış ise, her iki hizmet süresi toplanarak bir yıllık çalışma koşulu sağlanmış olacağından, Y iş yerindeki 8 aylık çalışma sonunda yıllık izne hak kazanılmış olacaktır.

Alt işveren işçilerinden, alt işvereni değiştiği hâlde aynı işyerinde çalışmaya devam edenlerin yıllık ücretli izin süresi, aynı iş yerinde çalıştıkları süreler dikkate alınarak hesaplanır. Asıl işveren, alt işveren tarafından çalıştırılan işçilerin hak kazandıkları yıllık ücretli izin ürelerinin kullanılıp kullanılmadığını kontrol etmek ve ilgili yıl içinde kullanılmasını sağlamakla, alt işveren ise tutmak zorunda olduğu izin kayıt belgesinin bir örneğini asıl işverene vermekle yükümlüdür.

Kanuni yıllık ücretli izin süreleri ne kadardır?

İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;

• Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 14 günden,
• Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara 20 günden,
• On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden,

az olamaz.

Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır.

Kanunda belirtilen yıllık izin süreleri asgari olup, iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir.

Yıllık izin süreleri ile ilgili belirli yaş gruplarına yönelik özel bir düzenleme var mı?

18 yaşında veya daha küçük ya da 50 yaşında veya daha büyük işçilerin, yıllık ücretli izin süresi en az 20 gün olması gerekmektedir.

Bunun anlamı; örneğin 16 yaşında bir işçi, hizmet süresi beş yıldan az dahi olsa, 19 yaşına gelinceye kadar, her yıl için yıllık izinlerini 14 gün olarak değil 20 gün üzerinden kullanacaktır.

Hafta tatili ve genel tatil günleri yıllık izin sürelerine eklenir mi?

Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmadığından, bu sürelerin yıllık izin süresine eklenmesi gerekmektedir.

Örneğin; 14 günlük izin süresi içinde 2 hafta tatili günü, 1 gün de genel tatil varsa, işçi toplam 17 gün yıllık izin kullanacaktır.

Yıllık ücretli izin süreleri bölünebilir mi?

Kural olarak yıllık ücretli iznin işveren tarafından bölünmeden işçiye sürekli bir şekilde kullandırılması gerekmekle birlikte, işçi ve işverenin anlaşmasıyla bir bölümü 10 günden aşağı olmamak üzere bölümler hâlinde de kullanabilir.

Örneğin; 20 gün yıllık ücretli izin hakkı olan bir işçi, yıllık ücretli iznini 10 gün + 5 gün + 1 gün + 1 gün + 1 gün + 1 gün + 1 gün şeklinde yediye bölerek kullanabilecektir.

Yıllık ücretli izni kullanmak yerine ücretini almak mümkün mü?

Yıllık izin hakkı anayasal temeli olan bir dinlenme hakkı olup, fiilen kullanılması/kullandırılması gerekmektedir.

Dolayısıyla, işçi ve işverenin anlaşmış olması halinde dahi yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemeyeceği gibi, izin kullanmak yerine ücretinin ödenmesi de mümkün değildir.

Yıllık iznin para olarak ödenmesi sadece iş sözleşmesinin sona ermesi durumunda hak edilip de kullanılmayan bir izin varsa mümkündür.

İşçi dilediği zaman izin kullanabilir mi?

İşçi dilediği zaman yıllık izin kullanamaz. İşçi, hak ettiği yıllık ücretli iznini, kullanmak istediği zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirmek zorundadır.

İşveren, bu isteği izin kuruluna veya izin kurulu oluşturulması zorunlu olmayan hallerde işçi temsilcisi ile işveren temsilcisine ileterek izin isteğini yanıtlar.

İş yerinde işin durumuna, aynı tarihte istenen diğer izinlere ve bir önceki yıl kullanılan izin dönemlerine göre uygun bir zaman belirlenir.

İşveren işçilerine toplu izin kullandırabilir mi?

İşveren iş yerinde çalışan işçilerin tümünün ya da bir kısmının, yıllık izinlerini Nisan ayı başı ile Ekim ayı sonu arasındaki bir tarihte toplu olarak kullanmalarına karar verebilir.

Böyle bir uygulamada belirli sayıda işçi, iş yerinin korunması, araç gereç ve makinaların bakımı vb. işler ile ilgilenmek üzere toplu izin uygulaması dışında tutulabilir.

İş yerinde toplu izin uygulamasına karar verilmesi halinde, henüz yıllık izne hak kazanmamış işçiler de bu uygulamaya dahil edilebilirler.

Yıllık ücretli izin kullanılan sürede SGK primleri ödenir mi?

Yıllık ücretli izin kullanılan sürede kısa vadeli sigorta kolları (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık, analık) primleri de dahil işçinin tüm sigorta primleri ödenmeye devam edilir.