Bu ayki yazımızda çoğu okuyucumuzun şirket sahibi olarak ilgisini çekebileceğini düşündüğümüz anonim şirket pay sahiplerinin hakları konusunu ele aldık. Özellikle birden fazla pay sahibi olan şirketlerde pay sahiplerinin haklarının farkında olması ve bunları gerektiğinde etkin kullanabilmesi büyük önem taşımaktadır. Zira uygulamaya baktığımızda birçok hissedarın ihmal ya da yeterli bilgi sahibi olunmaması sonucunda hukuken sahip olduğu haklarını doğru kullanmadığını görüyoruz.

Pay sahiplerinin kanundan doğan hakları
Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) tarafından pay sahiplerine tanınan haklar; (i) her bir pay sahibi tarafından tek başına kullanılması mümkün olan “kişisel haklar” ve (ii) esas sermayenin belli bir yüzdesine sahip olan pay sahipleri tarafından kullanılması mümkün olan “azınlık hakları” olmak üzere ikiye ayrılır.

Azınlık pay sahipleri anonim şirketin esas sermayesinin tamamının %10’una sahip olan pay sahipleridir. Halka açık anonim şirketlerde ise esas sermayenin tamamının %5’ine sahip olanlar azınlık pay sahipleri olarak kabul edilir. Bu yüzdenin şirketin esas sözleşmesi ile daha düşük tutulması mümkündür; ancak artırılamaz.

1. Kişisel Haklar
Yönetim kurulu üyelerine karşı açılacak sorumluluk davası
Her pay sahibi, yönetim kurulu üyesinin hukuk kurallarına ve/veya şirketin ana sözleşme hükümlerine aykırı davranışları sebebiyle şirketin uğramış olduğu zararlardan dolayı şirketin yönetim kurulu üyelerine karşı dava açabilir.

Genel kurul kararının iptali davası
Bir genel kurul kararının yasalara veya şirketin ana sözleşme hükümlerine aykırı olması halinde, genel kurul toplantısına katılan ve genel kurul kararına karşı oy kullanmış olan pay sahipleri genel kurul kararının iptali için dava açabilirler.(i) Genel kurul toplantı davetinin kanunda belirtilen şekilde gönderilmemesi veya toplantı gündeminin kanunda belirtilen şekilde ilan edilmemesi, (ii) yetkili olmayan kişilerin oy kullanması, (iii) haklı bir sebep olmaksızın pay sahiplerinin genel kurul toplantısına katılmasının engellenmesi gibi hallerde her pay sahibi, söz konusu aykırılıkların kararın alınmasını etkilemiş olduğu gerekçesiyle, genel kurul kararının iptaline ilişkin dava açma hakkına sahiptir.

Özel denetim isteme hakkı
TTK uyarınca her pay sahipliği haklarının kullanılabilmesi için gerekli hallerde eğer bilgi alma veya inceleme hakkı daha önce kullanılmışsa, şirkette özel denetim yapılmasını isteyebilir. Pay sahibinin özel denetim isteme hakkını kullanabilmesi için bu hususun genel kurul toplantısı gündeminde yer alması zorunluluğu yoktur. Genel kurulun pay sahibinin özel denetime ilişkin talebini kabul etmesi halinde söz konusu denetim, şirketin bulunduğu yerin yetki çevresinde yer alan mahkeme tarafından atanan denetçi tarafından gerçekleştirilir. Özel denetçi atanmasına ilişkin talebin genel kurul tarafından reddedilmesi halinde, ancak azınlık pay sahipleri mahkemeden denetçinin atanmasını isteyebilir. TTK uyarınca paylarının itibari değeri toplamı en az 1.000.000 TL olan pay sahipleri, pay oranlarına bakılmaksızın, özel denetçi atanmasını talep edebilir.

Rüçhan Hakkı
TTK uyarınca sermayenin artırılması halinde her pay sahibi yeni çıkarılan paylara ilişkin olarak şirkette mevcut paylarının sermayeye olan oranına göre taahhütte bulunma hakkını haizdir.

2. Azınlık Hakları
Genel kurulu toplantıya davet ve gündeme madde ekletme
Azınlık pay sahiplerinin talebi üzerine, şirketin genel kurulu olağanüstü toplantıya genel kurulu davet etmekle yükümlüdür. Azınlık pay sahipleri ayrıca toplantıda görüşülmesi istedikleri konuları toplantı gündemine ekletme hakkına sahiptir.

Finansal tabloların görüşülmesini erteleme
Azınlık pay sahipleri şirketin finansal tablolarının görüşülmesinin ertelenmesini talep edebilir. Azınlık pay sahiplerinin bu talebi üzerine, genel kurulun görüşmeleri bir ay ertelemesi gerekir. Söz konusu erteleme sadece bir kez talep edilebilir. İkinci kez erteleme talep edilebilmesi için şirket yönetiminin pay sahiplerinin finansal tablolara ilişkin sorularına gereken şekilde cevap vermemiş olmaları şartı aranır.

Denetçinin azli için dava açma hakkı
TTK uyarınca, Bakanlık tarafından belirlenecek belli niteliklere haiz anonim şirketlerin bağımsız denetçiler tarafından denetlenmesini öngören bir sistem düzenlenmiştir. Aktif toplamının elli milyon ve üstü Türk lirası olması, yıllık net satış hasılatının yüz milyon ve üstü Türk Lirası olması ve çalışan sayısının iki yüz ve üstü olması ölçütlerinden en az ikisini sağlayan şirketler bağımsız denetime tabidir. Bağımsız denetime tabi olan şirketlerde, denetçiler ancak mahkeme kararıyla azledilebilir. Denetçinin azline ilişkin dava genel kurul toplantısında denetçinin atanmasına ilişkin karşı oy kullanmış olan; karşı oylarını toplantı tutanağına kaydetmiş olan; ve en az genel kurul toplantısından önceki üç ay boyunca şirkette pay sahibi olan azınlık pay sahipleri tarafından açılabilir.

Şirketin feshini isteme
Azınlık pay sahipleri haklı bir sebebin varlığı halinde şirketin feshi için dava açma hakkına sahiptir; ancak TTK’da “haklı sebep” tanımı yapılmamıştır. Öğretide, genel kurulun birçok kez kanuna aykırı bir şekilde toplantıya çağrılmış olması, azlık hakları ile bireysel hakların ihlali, özellikle bilgi alma ve inceleme haklarının engellenmesi, şirketin sürekli zarar etmesi, dağıtılan kar payının düzenli azalması, haklı sebep sayılmıştır.

Ayrıca, mahkeme kararlarından anlaşıldığı üzere şirketin kayda değer bir süre boyunca ( kayda değer sürenin ne olduğu her somut olayda mahkemenin görüşüne bağlıdır) devamlı olarak kar payı dağıtımını gerçekleştirememiş olması ve şirketin devamlı olarak pay sahiplerinin haklarını ihlal etmiş ve özellikle tek bir pay sahibinin hakları ve çıkarları doğrultusunda hareket etmiş olması halinde haklı bir sebebin var olduğu kabul edilmiştir.

Pay senedi basılmasını isteme
Nama yazılı pay senetlerinin basılması azınlık pay sahiplerinin talep etmesi şartına bağlanmıştır.

3. Şirketin pay devrini reddetme yetkisi
TTK uyarınca şirket ana sözleşmesine pay devrinin sınırlandırılmasına ilişkin hüküm konması mümkündür. Şirketler, şirket ana sözleşmesinde pay devrini kabulden kaçınmaya ilişkin bir hakkın var olması halinde, pay devrini pay defterine kaydetmeyerek pay devrini reddetme hakkına sahiptir. Ancak, kanun şirketlerin pay devrini neden reddettiklerine ilişkin şirketin yapısını koruma, amaç veya finansal olarak bağımsızlığını sağlamak gibi somut sebepler öne sürmesi zorunluluğunu getirmektedir.

Pay sahiplerinin sözleşmeden doğan hakları
Pay sahiplerinin şirkete karşı tek yükümlülüğü sermaye koymaktır. Bunun dışındaki yükümlülükler ise hissedarlar arasında akdedilecek bir sözleşme ile düzenlenebilir ve sadece taraflar arasında bağlayıcı olur. Taraflar arasında sözleşmesel olarak belirlenecek hak ve yükümlülükler şirketin yönetsel haklarına ilişkin olabileceği gibi, hissedarların şirket hisselerini birbirlerine ya da üçüncü kişilere satmaları halinde uyulması gerekecek kurallara ilişkin de olabilir. Bu kapsamda uygulamada hisse devirlerine ilişkin olarak yer verilen haklar genellikle satma/satın alma opsiyonları, birlikte satma/birlikte satışa zorlama hakları ve öncelikle kendisine teklif edilme hakkı /Diğer hissedara satın alması için teklifte bulunma yükümlülüğü şeklinde düzenlenmektedir. Bu opsiyonların kullanılması sözleşmelerde genel olarak cezai şart veya hisse rehni gibi mekanizmalarla desteklenerek güvence altına alınır.

Ayrıca TTK belli hisselere/hisse gruplarına imtiyaz hakkı tanınmasına imkan vermektedir. Bu kapsamda şirkette belirli hisse/hisse gruplarına kar payı, tasfiye payı, rüçhan ve oy hakkı gibi haklarda diğer hissedarlara göre üstün bir hak tanınması mümkün olabilir. Uygulamada taraflara tanınan imtiyazlar genellikle Yönetim Kurulu veya Genel Kurul seviyesinde sermaye azaltımı, sermaye artırımı, kar payı dağıtımı, yıllık bütçenin onaylanması veya pay devrine ilişkin olarak durdurucu nitelikteki veto hakları olarak karşımıza çıkmaktadır.