6762 sayılı eski Türk Ticaret Kanunu’nda şirketlerin bölünmesini düzenleyen özel bir hüküm bulunmu yordu. 5422 sayılı eski Kurumlar Vergisi Kanunu’n da ise yalnızca bölünme işlemlerinin vergi hukuku yönün den sonuçları düzenlenmişti. Birden fazla alanda faaliyet gösteren şirketlerin bu yapılanmadan umduğu verimi elde edememesi, yeniden yapılanarak varlıklarını ayrıştırmasına, şirketlerin kendi ana faaliyet konularına odaklanmaya başlanmasına neden olabilmektedir. Şirketlerin yeniden yapılandırma işlemlerine duyduğu bu ihtiyaç, kanun koyucuyu da düzenleme yapmaya yöneltmiştir.

Bu doğrultuda, 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”)’nun 159 ile 179’uncu maddeleri arasında bölünmeye ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Söz konusu bölünme hükümleri hazırlanırken Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)’nun 82/891 sayılı yönergesi ve İsviçre’nin 30/10/2003 tarihli “Birleşme, Bölünme, Tür Değiştirme ve Malvarlığı Devrine İlişkin Federal Kanun” (İBirK) hükümlerinden yararlanılmıştır1. Bu yazımızda TTK hükümlerine göre bölünmeyi inceleyeceğiz.

TTK, yalnızca sermaye şirketleri ve kooperatiflerin bölüne bilmesini geçerli saymaktadır. Sermaye şirketleri anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler dir. Şahıs şirketlerinin2 ise bölünmek için öncelikle tür değiştirerek bir sermaye şirketine veya kooperatife dönüşme si gerekmektedir.

Bölünme işlemi temelde iki farklı şekilde gerçekleştirilebilir; tam bölünme ve kısmi bölünme. Kısmi bölünme ise kendi içinde iki farklı şekilde meydana gelebilir; (i) kısmi bölünme ve (ii) yavru şirket kurma.

Tam bölünmede şirketin malvarlığının tümü bölünerek mevcut veya yeni kurulacak en az iki şirkete (devralan şirkete) geçer, bölünen şirket ortadan kalkar, bölünen şirketin ortakları devralan şirketin ortakları olur.

Kısmi bölünmede ise şirketin mal varlığının tamamı değil bir kısmı bölünmeye tabi tutulur, bölünen şirket ortadan kalkmaz elinde kalan mal varlığı ile faaliyetine devam eder. Bölünen kısım ise şirketten ayrılır, mevcut veya yeni kurulacak başka bir şirkete devredilir, bölünen şirketin ortakları devralan şirkete (veya şirketlere) ortak olur.

Yavru şirket kurma yoluyla bölünmedeyse devralan şirketin paylarına bölünen şirket sahip olur. Bölünen kısım, yavru şirkete ayni sermaye olarak koyulur ve yavru şirketin payları bölünen şirkette kalır. Böylece yavru şirketin (veya şirketlerin) ortağı, yine bölünen şirketin kendisi olur.

Peki bölünme işlemlerinin vergi hukuku yönünden sonuçları nelerdir? Kısmi bölünmelerde, bölünmeden doğan karlar hesaplanmaz ve vergilendirilmez; bölünen kurumun bölün me tarihine kadar tahakkuk etmiş ve edecek vergi borçlarından devralan şirket veya şirketler, devraldıkları varlıkların emsal bedeli ile sınırlı olarak müteselsilen sorumlu olur.

Tam bölünmede ise durum biraz daha farklıdır. Bölünen kurum ile birlikte devralan şirketler; (i) bölünen kuruma ait tahakkuk etmiş ve edecek vergi borçlarından müteselsilen sorumlu olacaklarına ve diğer ödevlerini yerine getirecek lerine dair taahhütnameyi ve (ii) bölünen kurumun kurumlar vergisi beyannamesini müştereken imzalayıp Ticaret Sicili Gazetesinde bölünmenin ilan edildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde vergi dairesine verirler. Tam bölünme işlemlerinde bu koşullar sağlandığı takdirde, münfesih kurumun sadece bölünme tarihine kadar elde ettiği kazançlar vergilendirilir; bölünmeden doğan karlar ise hesaplanmaz ve vergilendirilmez.

Bölünme işleminin uygulaması, hangi tür bölünmeyi (tam bölünme-kısmi bölünme) tercih ettiğinize göre değişiklik gösterecektir ancak bölünme uygulaması temel hatları iti barıyla aşağıdaki şekilde gerçekleşmektedir

Bölünme Sözleşmesi/Planı: Bölünme işleminin temelini bölünme sözleşmesi/planı oluşturur. Bölünen kurum mal varlığının bölümlerini, var olan şirketlere devredecekse bölünme sözleşmesi hazırlanır. Ancak bölünen kurum mal var lığının bölümlerini, yeni kurulacak şirketlere devredecekse bu durumda bölünme planı düzenlenir. Yönetim kurulu ta rafından hazırlanan bu dokümanlar, ortakların ve diğer hak sahiplerinin haklarını tanımlar. Devralan şirketlere geçen iş ilişkilerinin listesi, payların değişim oranı gibi önemli bilgileri içeren bu bölünme sözleşmesi/planının içeriğinde bulunması gerekenler TTK md.167’de ayrıntılı olarak sayılmıştır. Yeni kuruluşun varlığı halinde, bölünme planına yeni şirke tin esas sözleşmesi de eklenir. Kısmi bölünme işlemlerinde, bölünme sözleşmesinde/planında tahsisi yapılmayan mal varlığı, devreden şirkette kalır.

Bölünme Raporu: Bölünmeye katılan şirketlerin bir bölün me raporu hazırlaması gerekir. Bu rapor bölünme işlemini hukuki ve ekonomik yönleriyle açıklar, amacını, sonuçlarını, gerekçelerini gösterir. Bölünme raporunun içeriğinde bulunması gerekenler TTK md.169’da ayrıntılı olarak sayılmıştır. Ancak Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme (KOBİ) ölçütünü karşıladığı SMMM veya YMM raporu ile tespit edilen şirketler, tüm ortakların onaylaması halinde, bölünme raporunun düzenlenmesinden vazgeçebilirler.

Son üç yılın finansal tabloları ile faaliyet raporlarını ve varsa ara bilanço, bölünmeye katılan şirketlerin ortaklarının incelemesine sunulur. TTK md. 165 uyarınca ara bilanço yalnızca, şirketlerin bilanço günüyle bölünme sözleşmesinin imzası veya bölünme planının düzenlenmesi tarihi arasında, altı aydan fazla bir zaman bulunduğu veya son bilançonun çıkarılmasından itibaren, bölünmeye katılan şirketlerin mal varlıklarında önemli değişiklikler meydana gelmiş olduğu takdirde çıkarılır. Aksi halde ara bilançoya ihtiyaç duyulmaz.

Bölünme Belgelerinin İncelenmesi: Bölünme sözleşme si/planı, bölünme raporu, son üç yılın finansal tabloları ile faaliyet raporları bölünme belgelerini oluşturur. TTK md. 171 uyarınca, genel kurul toplantılarında bölünme kararı alınmadan 2 ay önce bölünmeye katılan şirketlerin merkezle rinde -halka açık anonim şirketler ayrıca Sermaye Piyasası Kurulu’nun uygun gördüğü yerlerde- bu bölünme belgelerinin, bölünmeye katılan şirketlerin ortaklarının inceleme sine sunulması gerekir. Aynı zamanda bu inceleme hakkı, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ve varsa şirketin internet sitesinde de ilan edilmelidir. Bu düzenlemenin amacı, ortaklara ve diğer ilgililere bilgi vermek, şeffaflığı sağlamak ve oy hakkını haiz olanların bu haklarını bilinçli olarak kullanmalarında yardımcı olmaktır. Ancak Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme (KOBİ) ölçütünü karşıladığı SMMM veya YMM raporu ile tespit edilen şirketler, bu inceleme hakkının kullanılmasından vazgeçebilirler.

Alacaklılara Çağrı: Bölünmenin alacaklılar yönünden tehlikesi birleşme işlemlerinden farklıdır ve daha fazladır. Zira tam bölünmede, bölünen şirket parçalanır ve ortadan kal kar. Bu, borçlunun ortadan kalkması ve yerine devralan şirketlerin gelmesi demektir. Kısmi bölünmede ise bölünen şirketin mal varlığı küçülür, devredilen mal varlığı bölümü veya bölümleri sebebiyle oransal da olsa fiilen azalan sermaye ile alacaklıların teminatları da azalmış olur. Bu neden le bölünmeye katılan şirketler, TTK md.174 uyarınca, Türki ye Ticaret Sicili Gazetesi’nde üç (3) defa yapılacak ve ayrıca web sitesine konulacak ilanlarla, alacaklıları alacaklarını bildirmeye ve güvence istemeye davet ederler. Bölünmeye katılan şirketler, bu ilanların yayımı tarihinden itibaren üç ay içinde istemde bulunan alacaklıların alacaklarını teminat altına almak zorundadırlar. Ancak bölünmeyle, alacaklıların alacaklarının tehlikeye düşmediğinin ispatı halinde, teminat altına alma yükümü ortadan kalkar. Devralan şirketin bunu bir raporla ispatlaması yeterli olacaktır, ihtilaf halinde ise kararı mahkeme verecektir.

SMMM/YMM Raporu: Bölünme işleminin tescil olabilmesi için bölünme kararıyla birlikte, şirketin kayıtlı mal varlığının ve bölünmeye konu mal varlığının değerini tespit eden, kıs mi bölünen şirkette kalan net mal varlığının şirketin borçları nı karşılamaya yeterli olup olmadığını, alacaklıların tehlikeye düşüp düşmediğini ortaya koyan bir mali müşavir raporunun da bulunması gerekecektir.

Bölünme Kararı: Bölünme sözleşmesi/planının onaylandığı bu bölünme kararını genel kurul almaktadır. Ancak TTK md.173’te alacaklılar güvence altına alınmadan bölünmeye izin verilmemesi amaçlandığından, bölünme sözleşmesi/ planı, ancak alacaklıların güvence altına alınmasından sonra genel kurula sunulabilmektedir. Bölünme sonucunda şirket ortaklarına, devralan şirkette aynı oranda4 pay tahsis edile bileceği gibi farklı oranlarda5 da pay tahsis edilebilir. Farklı oranda pay tahsis edildiği durumlarda bölünme kararı, bölünen şirketin oy hakkını haiz ortaklarının en az yüzde dok sanıyla alınır. Aynı oranda pay tahsis edildiği durumlarda ise bölünme kararı; (i) anonim şirketlerde, sermayenin çoğunluğunu temsil etmesi şartıyla genel kurulda mevcut bulunan oyların dörtte üçüyle, (ii) limited şirketlerde, sermayenin en az dörtte üçünü temsil eden paylara sahip bulunmaları şartıyla, tüm ortakların dörtte üçünün oylarıyla alınır.

Tescil ve Geçiş: Bölünme ticaret siciline tescille geçerlilik kazanır ve tescil anında envanterde yer alan bütün aktifler ve pasifler devralan şirketlere geçer. İşçilerle yapılan hizmet sözleşmeleri, işçi itiraz etmediği takdirde, bütün hak ve borçlarla devralana geçer. Bölünen şirketin sicillerde kayıtlı bulunan mal ve haklarının listesinin, bunlara ilişkin bilgi ve belgelerin tescil aşamasında ticaret sicil müdürlüğüne ve ilgili kurumlara ibraz edilmesi gerekmektedir.

Sermaye Azaltımı: Kısmi bölünmede, bölünen şirketten ayrılan malvarlığının sebebiyet verebileceği sermaye kaybının kanuni ve finansal açıdan yol açabileceği tehlikelerin veya ortaya çıkabilecek çeşitli sakıncaların ortadan kaldırılabilmesi, yani sermayenin yeni duruma uygunluğunun sağlanabilmesi için çoğu kez sermayede azaltma yolu ile bir düzeltme yapılması gerekli görülebilir. Bölünen şirkette, bölünme nedeniyle sermaye azaltılmasına gerek olup olmadığı ve miktarını belirlemek yönetim organının görevidir. Yönetim, devrinden sonra kalan net malvarlığının bölünen şirketin alacaklılarının alacaklarını karşılayacak düzeyde olup olmadığını bölünme raporunda belirtir. Kısmi bölün me sebebiyle devreden şirketin sermayesinin azaltılması gerekiyorsa buna ilişkin esas sözleşme değişikliği de tescil ettirilmelidir.

Sermaye Artırımı: Bölünen şirketin ortakları, devralan şirketin paylarını kanun gereği kendiliğinden iktisap edeceğin den, çoğu zaman devralan şirketin sermaye artırımı yapması gerekir. Bu durumda sermaye artırımına ilişkin esas sözleşme değişikliği de tescil ettirilmelidir. Sonuç olarak TTK, mülga Ticaret Kanunu’nun aksine bölünmeye ilişkin hükümlere yer vermiştir. Bölünme işlemi, birçok yönüyle birleşme usulüyle benzerlik göstermektedir. Çok büyüyerek işletme konusundan uzaklaşan şirketlerin kendi ana faaliyet konularına odaklanmasına imkan tanıyan bölünme, holding sistemine geçişte veya bu sistemden çıkış için bir araç olarak kullanılabileceği gibi bazı ortaklıklardaki ihtilafların çözümü amacıyla da kullanılabilir.