Şirketler Topluluğu ve Hakim Şirketin Sorumluluğu – Av. Duygu TURGUT

Hakimiyetin Tespiti
TTK hakimiyet unsurunu doğrudan tanımlamamış olsa da madde 195’te hakimiyet ilişkisinin varlığına örnek sayılan haller pay sahipliği yoluyla, sözleşmesel yolla ve diğer yollarla olmak üzere üç ana başlık altın da düzenlenmiştir.
Pay sahipliği yolu ile hakimiyet, hakim şirketin; yavru şirkette kendi paylarıyla oy haklarının çoğunluğuna sahip olması, yavru şirketin esas sözleşmesindeki düzenlemeler uyarınca yönetim kurulu veya ortaklar kurulunda karar almaya yetecek sayıda üyeyi seçebil me gücüne sahip olması veya başka bir sözleşmesel hakkına dayanarak tek başına ya da diğer ortaklar ile birlikte hareket ederek oy haklarının çoğunluğunu elinde tutması hallerinde söz konusu olur
Sözleşmesel yolla hakimiyet ise bir hakimiyet sözleşmesiyle tesis edilir. Hakimiyet sözleşmesi, hakim şirket ile yavru şirket arasında akdedilir ve bu sözleşmelerin geçerliliği tescil ve ilan edilmesine bağlıdır.
Hakimiyetin tesis edilmesi kanunda sınırlı sayıda düzenlenmediği için hakim şirketin başkaca bir yol vasıtası ile hakimiyet tesis ettiği sonucuna ulaşılması halinde de şirketler topluluğu hükümleri uygulama alanı bulacaktır.
Şirketler Topluluğunda Yer Alan Şirketlerin Yükümlülükleri
Açıklandığı üzere, şirketler topluluğundaki şirketler kanunda düzenlenen birtakım ek yükümlülüklere tabi olmaktadır. Örneğin, hakimiyet sağlayan bir teşebbüsün sermaye şirketindeki payların doğrudan ya da dolaylı olarak yüzde 5-10-20-25-33-50-67 ve 100’üne sahip olması veya pay sahipliğinin bu oranların altına düşmesi halinde; bu teşebbüs, işlemlerin tamamlanmasını takiben bu değişikliği ilgili sermaye şirketine ve şirketin kayıtlı olduğu sicile bildirmelidir. Söz konusu değişiklik ayrıca, yıllık faaliyet ve denetleme raporlarında birer başlık açılarak açıklanır ve sermaye şirketi bu değişikliği internet sitesinde ilan eder. Bu yükümlülüğe uymayan teşebbüsün oy hakkı dahil pay sahipliği hakları donar. Ek olarak, şirketler topluluğuna ilişkin düzenlemeler ile yavru şirketin yönetim kurulu üyelerince yapılacak raporlama yükümlülüğü getirilmiştir.
Hakim Şirket Bakımından Şirketler Topluluğu
Şirketler topluluğu söz konusu olduğunda hakim şirket, yavru şirketler üzerinde bazı hak ve yetkilere sahip olmaktadır. Örneğin, hakim şirkette pay sahibi bulunan herkes genel kurulda, yavru şirketin finansal ve mal varlıksal durumuna ilişkin hesap sonuçlarını, şirket topluluğundaki şirketlerin birbiri ile ilişkilerini, yavru şirketlerin her birinin gerçekleştirdiği işlemleri ve bu işlemlere ilişkin sonuçlar hakkında gerçek ve tatmin edici bilgi verilmesini isteyebilir. Ayrıca aşağı da detayları açıklanacağı üzere, hakim şirketin elinde tuttuğu karar alma gücü ve yavru şirketler üzerindeki etkisinin doğal bir sonucu olarak bazı durumlarda sorumluluğu söz konusu olmaktadır.
Hakim Şirketin Hakimiyetini Hukuka Aykırı Kullanması ve Bu Durumun Sonuçları
Hakim şirketin yavru şirketlerin kararları üzerinde etkili olduğu ve hakimiyetini kullandığı her durum hu kuka aykırı olarak değerlendirilmez. TTK; hakimiyetin hukuka aykırı kullanımını, yönetim kurulunca yapılan işlemler ve genel kurulda alınan önemli kararlar olmak üzere iki kategoride düzenlemektedir.
Hakim şirket yönetim kurulunun yetki alanında olan kararlarda, yönetim kurulunun dikkat ve özen borcuna aykırı davranması ile yavru şirketi zarara uğratması halinde hakim şirketin sorumluluğu doğar. Buradaki dikkat ve özen borcunun kapsamı objektif kriterlere göre belirlenir. Kısacası, hakim şirketin sorumluluğu incelenirken yavru şirketin zararına neden olan işlemin, tedbirli bir yönetici tarafından gerçekleştirilip gerçekleştirilmeyeceği incelenir.
TTK, hakim şirketin hakimiyetini yönetim bakımından hukuka aykırı kullanmasını bu genel kıstas ile tanımlamış ve sınırlı sayıda olmamak üzere madde 202’de hu kuka aykırı kullanımları örneklendirmiştir. Buna göre, hakim şirketin yavru şirketi zarara uğratacak şekilde alacaklarını veya borçlarını devretmesi; iş, varlık, fon veya personel devri gerçekleştirmesi; yavru şirketi zarara uğratacak şekilde sorumluluk altına sokan kefalet, garanti veya aval vermeye zorlaması hakimiyetin hukuka aykırı icrasıdır. Ek olarak; hakim şirket, yavru şirketi zarara sokacak veya onun ekonomik yönde gelişimine engel olacak şekilde, şirket tesislerini yenilemesine engel olursa, yatırımlarını kısıtlarsa veya verimliliğini azaltıcı işlemlerde bulunursa yine hakimiyetini hukuka aykırı biçimde kullanmış sayılacaktır.
Hakim şirketin yukarıda açıklanan işlem veya eylemleri gerçekleştirmesinden sonra yavru şirketin söz konusu kaybını o faaliyet yılı içinde fiilen denkleştirmesi halinde ise hakimiyet hukuka aykırı kullanılmış sayılmayacaktır.
Yavru şirketin önemli genel kurul kararlarında yavru şirketin açıkça anlaşılabilir haklı bir menfaati bulunmuyorsa hakim şirketin bu kararlar bakımından da sorumluluğu doğabilir. Bu durumlara; yavru şirke tin birleşmesi, bölünmesi, tür değiştirmesi, feshi, yavru şirkette menkul kıymet çıkarılması ve önemli esas sözleşme değişikliklerinin yapılması örnek gösterilebilir.
Hakim Şirkete Karşı Talepte Bulunabilecek Kişiler
Şirketler topluluğundaki yavru şirketlerin bağımsız karar alması, üzerlerindeki hakimiyet nedeniyle güçtür. Hakim şirketin yavru şirket kararları üzerinde etkide bulunmasıyla yavru şirketin zarara uğradığı hallerde hakim şirketin sorumlu tutulmasıyla yavru şirketlerin korunması amaçlanmıştır. Bu nedenle, hakim şirketin etkisi altında yavru şirketin gerçekleştirdiği ve kayba uğradığı işlemler için yavru şirkette hakimiyet sahibi olmayan diğer pay sahiplerinin ve hakim şirketin yavru şirkette tam hakimiyet kurduğu hallerde istisnai olarak yavru şirket alacaklılarının, hakim şirketçe ve onun yönetim kurulu üyelerince tazmini TTK’da düzenlemiştir
Yavru şirket pay sahipleri: Genel kurul kararı alınması suretiyle hakimiyetin hukuka aykırı kullanımında, yalnızca genel kurul kararına ret oyu vererek bu muhalefetini tutanağa geçirten yavru şirkette hakimiyet sahibi olmayan pay sahipleri tazmin edilmeyi veya paylarının mahkemece uygun görülecek bir bedel karşılığında satın alınmasını mahkemeden isteyebilir. Buna karşılık, yönetim kurulunun kararları söz konu su olduğunda, bu pay sahiplerinin, bilgi alma haklarını kullanması ile bu kararlardan haberdar olmalarını takiben bu kararlara genel kurula yazılı olarak itirazda bulunmaları halinde hakim şirkete ve hakim şirketi temsil eden yönetim kurulu üyelerine tazminat davası açması mümkündür.
Yavru şirket alacaklıları: Hakim şirketin yavru şirket üzerinde tam hakimiyeti hakim şirkete diğer hakimi yet hallerine göre daha geniş yetkiler tanır. Tam hakimiyet, yavru şirketin doğrudan ya da dolaylı olarak hem oy hem de pay haklarının tamamına sahip olunması halidir. Yavru şirketin bağımsız hareket alanının bu denli kısıtlı olduğu hallerde hakim şirket, yavru şirketin onun talimatları sonucunda uğradığı zararları denkleştirmezse yavru şirketin alacaklıları uğradıkları zararların tazmini için hem hakim şirkete hem de onun yönetim kurulu üyelerine gidebilirler
Sonuç
Hakim şirketin yavru şirketler üzerindeki hakimiyetini hukuka uygun kullanması, şirketler topluluğunu için kritiktir. Konulan hukuki düzenlemelerle şirketler topluluğundaki şirketlerin ve hakim durumda olmayan pay sahiplerinin korunması amaçlanmaktadır. Hakim şirketlerin dikkat ve özen borcuna uygun hareket etmeleri, hem kendileri hem de şirketler topluluğu için önemlidir.