1.Giriş

Geniş anlamıyla organlar; tüzel kişinin iç ilişkilerinde ve üçüncü kişiler ile olan ilişkilerinde ifa yetkisini bağımsız olarak kullanan gerçek kişi veya kişiler olarak tanımlanırlar. Bu kapsamda organlar yalnızca tüzel kişilerde iradenin meydana gelmesi ve bu iradenin açıklanması üzere görev alan araçlar niteliğini haizlerdir. Esasında bir tüzel kişinin organlarını da, o tüzel kişiliğin bünyesinde çalışan gerçek kişilerin ortaya koydukları iradeleri oluşturmaktadır. Bu sebeple anonim şirketlerin organlarından herhangi bir sebeple yoksun kalmasının farklı sonuçları mevcuttur.

2. Anonim Şirketlerde Organlar

Anonim şirketlerde organların özellikle ön plana çıktığı nokta, TTK madde 435/1 kapsamında anonim şirketlerde zorunlu organ yokluğu halinde mahkemenin anonim şirketin feshine karar verebilmesidir. Öngörülen hukuki sonucun ağırlığı göz önünde tutularak anonim şirketlerdeki zorunlu organların açık ve net bir şekilde belirlenmesi ve bunların yokluğu halinde meydana gelen sonuçların incelenmesi gerekmektedir.

Organlar meydana gelme sebeplerine, yani kaynaklarına göre (i) Türk Ticaret Kanunu'nda ("TTK") açıkça zorunlu olarak öngörülen organlar, (ii) TTK'da açık bir şekilde öngörülmemiş olmakla birlikte söz konusu tüzel kişiyi meydana getiren statüde belirlenen ihtiyari organlar ve (iii) atama suretiyle resmi makamların ya da mahkemelerin atadığı organlar olmak üzere üçlü bir ayrıma tabi tutulabilmektedir.

Zorunlu organlar, aynı zamanda Türk Medeni Kanunu madde 50/1 kapsamında şirket adına fiil ehliyetini kullanan organlardır ve şirket tüzel kişiliğin fiil ehliyetinin zorunlu organlar olmadan olması mümkün değildir. Anonim şirketler bakımından zorunlu organlar arasında yönetim kurulu ve genel kurul yer almaktadır. TTK madde 365'te düzenlendiği üzere, bir anonim şirket yönetim kurulu tarafından idare ve temsil olunmaktadır. Ayrıca TTK madde 407'de de genel kurulun kanunda ve esas sözleşmede öngörülen hallerde karar alan organ olduğu düzenlenmiştir.

Yönetim kurulu ve genel kurul dışında kalan ve başkaca organ işlevi gören makamlar ile organlar kanun tarafından tüzel kişilik için zaruri kılınmamış ihtiyari organlar olarak nitelendirilmektedir. Bu tip organlar, ihtiyari olmaları sebebiyle TTK madde 530 ile düzenlendiği üzere ortaklığın feshi sonucunu doğurabilecek nitelikte değildirler.

Bütün bu açıklamalar ışığında organların tüzel kişilikten ayrı düşünülmesinin mümkün olmadığını ve organ sıfatına bağlanmış yetki aracılığıyla ilgili organın davranışları ile tüzel kişi arasında bağ kurarak bu davranışların tüzel kişiliğe izafe edilmesini sağlayan yapılar olduklarını söylemek mümkündür.

3. Anonim Şirketlerde Organların Eksikliği ve Sonuçları

Zorunlu organların eksikliği, anonim şirketin fiil ehliyetinin yokluğu anlamını taşımaktadır. TTK uyarınca yalnızca kanunen zorunlu organların yokluğu anonim şirketin feshi sonucunu doğurmaktadır ve ihtiyari organ eksikliğine bu tür bir yaptırım açıkça öngörülmemiştir.

Organ eksikliği kavramı, ilgili organın mevut olmaması, yani anonim şirketin organsız kalmış olması durumunu ifade edebileceği gibi şeklen mevcut olan bir organın faaliyette bulunamıyor olması durumunu da içerir. Bir organın mevcut olmaması durumu, ilgili organın üyelerinin kanunda veya esas sözleşmede öngörülen niteliklerden yoksun kalması veya görev süresinin dolması gibi sebeplerle gündeme gelebilir. Bir organın üyelerinden birinin görev süresinin dolması halinde TTK, bu sebeple şirketin organsız kalmasının önüne geçmek adına üyeliğin boşalması durumlarında bir sonraki genel kurul toplantısına kadar görev yapmak üzere yönetim kurulu üyesi seçilmesini hükme bağlamıştır. Organ yokluğunun sebeplerine uygulamadan verilebilecek diğer örnekler arasında kanunda veya şirket esas sözleşmesinde ya da genel kurul seçim kararına ilişkin nisabın altında kalınması, genel kurulun ilgili zorunlu organın seçimine ilişkin kararının butlan, yokluk veya iptal ile karşı karşıya kalması veya kuruluş esas sözleşmesinde pay sahiplerine veya organ üyelerine yer verilmemesi sayılabilir.

Bir organın şeklen var olması ancak icrayı kabil bulunmaması Yargıtay kararları kapsamında da organ yokluğu olarak değerlendirilmiştir. Böyle bir durumda ise doğrudan anonim şirketin feshi sonucuna gidilmesi yerine somut olayın incelenmesi gerekmektedir.

TTK madde 540 uyarınca bir anonim şirketin zorunlu organlarından biri uzun süredir mevcut değilse veya genel kurul toplanamıyorsa pay sahipleri, şirket alacaklıları veya T.C. Ticaret Bakanlığı'nın istemi üzerine ilgili şirketin feshi için dava açılabilir. Bu davanın açılacağı mahkeme, şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesidir. Bu maddede uzun süreden kasıt ise organ yokluğu halinin süreklilik arz etmesidir. Fesih davasının açılmasında amaç, feshin tespitini gerçekleştirmek ve makul süre içinde şirket bünyesinde meydana gelmiş yokluğu ve eksikliği gidermektir. Eğer şirket kendisine tanınan makul süre içerisinde yokluğu gidererek TTK'ye uygunluğu sağlayamaz ise şirketin feshi ilgili mahkemece gerçekleştirilecektir.

4. Sonuç

Anonim şirketler için bütün zorunlu ve ihtiyari organlar büyük önem taşımaktadır, nitekim bir şirketin faaliyetinin devamlılığı ve kuruluş amacının gerçekleştirilmesi, yalnızca organların varlığı ve birbirleriyle uyum içerisinde çalışmasıyla sağlanabilir. Ancak yukarıda da bahsedildiği üzere, bazı hallerin meydana gelmesiyle şirketin tüzel kişiliğinin iradesini ortaya koyan organların mevcudiyeti son bulabilir veya şeklen mevcut olmalarına rağmen işlevsel olarak icra kabiliyetlerinde bir eksiklik gündeme gelebilir. Bu durumun meydana gelmemesi için yer yer TTK'de önlemler ve alternatifler işlenmiş olsa da organ eksikliği boyutuna gelindiğinde ilgili anonim şirketin feshi istenebilir. Tüzel kişiliğinin fiil ehliyetinin usulüne uygun kullanılmasında aksaklıkların meydana gelmesi ile organ eksikliği durumunda kendini bulan anonim şirket, eğer zorunlu organlara ilişkin düzenlemelere uyumluluk gösteremezse ilgili anonim şirketin feshi gündeme gelecektir.