I. Nama ve Hamiline Yazılı Pay Senetlerinin Kıymetli Evrak Niteliği

Anonim şirket paylarının devir ve tedavül yeteneğini kuvvetlendirmek, pay sahipliğini tevsik etmek ve paylar üzerinde yapılan hukuki işlemleri kolaylaştırmak amacıyla, kıymetli evrak niteliği taşıyan nama ve hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılması mümkündür. Bununla birlikte, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (“TTK”) öngördüğü azınlık pay sahiplerinin talebi ve hamiline yazılı pay senetleri bakımından şirket sermayesinin tamamının ödenmiş olması gibi, bazı hallerde pay senetlerinin bastırılması zorunludur.

Kıymetli evrak olarak pay senetleri, pay sahipliğinden kaynaklı idari ve mali haklar içermektedir. Anonim şirket pay senetleri, açıklayıcı kıymetli evrak niteliği taşımaktadır. Bu bağlamda, TTK’da öngörülen asgari şekil şartlarını karşılayan ve şirket adına imzaya yetkili kişilerden en az ikisi tarafından imzalanmış pay senedinin zilyetliğinin pay sahibine devri ile birlikte, pay sahipliği hakları senede bağlanmış olmaktadır.

II. Anonim Şirket Pay Senetlerinin Zayi Olması Kavramı

Öğretide ve uygulamada genel kabul gördüğü üzere, kıymetli evrak niteliğini haiz pay senetlerinin zayi olması; deprem, yangın ve benzeri irade dışı olaylar ile senet hamilinin ya da bir başkasının davranışları neticesinde senedin senet hamilinin elinden rızası dışında çıktığı ve artık ibrazının mümkün olmadığı veya zilyetliğin halen senet hamilinde bulunmakla birlikte senedin kullanılamaz hale gelmiş olduğu durumları kapsamaktadır.

Senet üzerindeki şirket ticaret unvanı, pay sahibi kimlik bilgileri, senedin türü, temsil ettiği pay adedi ve şirket yetkililerinin imzaları gibi kimi unsurlarda meydana gelecek yıpranma ve bozulmalar da senedin zayi olmasına sebebiyet vermektedir. Senedin yukarıda sayılan esaslı unsurları haricindeki, şirketin toplam sermaye tutarı veya kuruluş tarihi gibi diğer unsurlarında meydana gelen yıpranma ve bozulmalar ise, TTK uyarınca senedin yıpranması kapsamında kabul edilmekte olup, şartları sağlaması halinde, ilgili pay sahibi, giderlerini peşin ödemek şartıyla, şirketten paylarını temsil eden yeni pay senetleri çıkarılmasını isteyebilmektedir.

Pay senedinin bütünüyle imha edilmiş olması veya tamamen ulaşılamaz hale gelmesi nedeniyle, senedin hamili dahil olmak üzere, kimsenin senet üzerinde fiilen hakimiyet kuramayacak durumda olması veya senedin kaybolması veya çalınması gibi durumlar da senedin zayi olmasına sebebiyet vermektedir. Anonim şirket pay senetlerinin zayi olması durumunda asıl pay sahibi mahkemeden önleyici tedbir alınmasını talep edebilmekte ve senedin iptali davası açabilmektedir.

III. Önleyici Tedbirler

Senet üzerindeki hakimiyetin, senedin kaybolması durumu gibi mutlak olarak kaybedilmediği hallerde, bir başkasının senedi ele geçirerek senede bağlı olan hakkı borçludan talep etme olasılığı, kural olarak mevcuttur. Bu kapsamda mahkemeden talep edilebilecek önleyici tedbirler, pay senetleri bakımından şeklen hak sahibi gözüken kişiye karşı alınabilecek tedbirler olup burada amaç şeklen hak sahibi olan kişinin şirkete karşı pay sahipliğinden kaynaklanan hakları kullanmasının önüne geçmeye yöneliktir. Bu bağlamda önleyici tedbirlerin ihtiyati tedbirlerin özel bir görünümü olduğu kabul edilmektedir.

Önleyici tedbir, TTK’nın çeşitli hükümlerinde, borçlunun senet bedelini ödemekten yasaklanması şeklinde düzenlenmiştir. Anonim şirket payları bakımından, söz konusu ödemekten yasaklanma kavramı ile anlaşılması gereken, senedi eline geçiren hamilin pay sahipliğinden kaynaklanan idari ve mali hakları kullanmaktan menedilmesidir.

Bu bakımdan, pay senedinin kaybolduğu durumlarda senedi zayi olan pay sahibi, senedi ele geçiren kişinin pay defterine kaydedilmesinin veya pay devri onaya tabi ise şirketin devri onaylamasının engellenmesini mahkemeden önleyici tedbir olarak talep edebilmektedir.

IV. Pay Senedinin İptali Davası

Pay senedinin iptali davasına, pay senetlerinin zayi olduğu durumlarda başvurulmaktadır. Özellikle pay senedinin kaybedilmesi yoluyla zayi olduğu ve senedin kimin elinde olduğunun bilinmediği durumlarda, pay sahibinin TTK kapsamında senedin iptalini istemekten başka çaresi bulunmamaktadır. Zira bu durumda ancak, hasımsız olarak, iptal davası açılabilmektedir. Senedin kimin elinde olduğunun bilindiği durumlarda ise iade davasının açılması gerekmektedir.

Bu bağlamda TTK hükümleri uyarınca pay senedinin ziyaı sırasında veya ziyaın ortaya çıktığı anda senet üzerinde hak sahibi olan kişi senedin iptaline karar verilmesini isteyebilmektedir. Bununla birlikte, iptal talebine konu payın dava tarihi itibarıyla mevcut olması gerekmektedir. (Örneğin sermaye azaltımı sonucu itfa olmuş anonim şirket payı iptal davasına konu edilememektedir). Önleyici tedbirlerin iptal davası öncesinde, ayrı olarak talep edildiği hallerde, mahkeme önleyici tedbir talep eden pay sahibine iptal davası açması için uygun bir süre tanımaktadır. Pay senedi kullanılamaz hale gelmişse, önleyici tedbir talebinde bulunmaksızın doğrudan iptal davası açılabilmesi de mümkündür.

V. İptal Prosedürü

Hamiline yazılı pay senetleri bakımından, TTK’da öngörülen iptal prosedürü uyarınca, pay sahibi öncelikle anonim şirketin merkezinin bulunduğu asliye ticaret mahkemesine senedin zilyedi bulunduğu ve senedi zayi ettiği yönündeki inandırıcı kanıtlarla başvurmaktır. Asliye ticaret mahkemesi, pay sahibinin istemi üzerine, yukarıda değindiğimiz üzere, önleyici tedbir kararı alınmasına karar verebilmektedir.

Mahkeme, senedi zayi olan pay sahibinin iptali istenen pay senedinin zayi olmadan öncesinde zilyedi olduğuna ve senedi zayi ettiğine dair açıklamalarını inandırıcı bulur ise, zayi olan senedi elinde bulunduran hamili, ilan yoluyla senedi ibraz etmeye çağırmalı ve aksi takdirde senedin iptaline karar verebileceğini ihtar etmelidir. Senedi elinde bulunduran hamilin, ilgili senedi mahkemece en az altı ay olarak belirlenen sürede ibraz etmesi gerekmektedir. Senedin ibrazına ilişkin ihtar, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan edilmek suretiyle üç defa yapılmaktadır. Bununla birlikte, mahkeme gerek gördüğü takdirde, ilgili şirketin internet sitesinde yapılacak ilanlar gibi farklı şekillerde ilan yapılmasına karar verilebilmektedir. Yapılacak ilanlarda iptali talep olunan pay senetlerinin seri numaraları, grupları, tertipleri gibi bilgilerin de paylaşılarak senetlerin ferdileştirilmesi gerekmektedir. Bu durumda, altı aylık süre, ilk ilan tarihinden itibaren başlamaktadır.

Mahkemece belirlenen süre içerisinde senedin ibraz edilmemesi halinde, senedin iptaline veya gerekli görülen başka önlemlerin alınmasına karar verilmektedir. Mahkemenin vereceği iptal kararı ile birlikte senet iptal edilmiş olmaktadır. Senedin iptaline ilişkin karar, derhal Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde veya mahkemenin gerekli görebileceği başka araçlarla ilan edilmektedir.

Nama yazılı pay senetlerinin iptal prosedürü bakımından, Yargıtay hamiline yazılı pay senetlerine ilişkin prosedürün kıyasen uygulanacağı görüşündedir.

VI. Sonuç

Anonim şirket pay senetlerinin kaybedilmesi uygulamada oldukça sık karşılaşılan bir durumdur. Kaybolan senedin başka bir hamilin zilyetliğine geçmediği hallerde, TTK bu senetler bakımından iade davasına oranla nispeten daha basit bir süreç olan iptal davasını öngörmektedir. Bununla birlikte, alacak senetleri esas alınarak düzenlenen iptale ilişkin hükümlerin pay senetleri bakımından uygulanmasında, pay senetlerinin kıymetli evrak olarak taşıdıkları alacak senetlerinden farklı özellikler, şirketler hukukuna ilişkin prensipler ve kanuni düzenlemeler mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.