Giriş

Sermaye taahhüdü yoluyla sermaye artırımı ve iç kaynaklardan sermaye artırımı dışında hukukumuzda üçüncü bir sermaye artırım türü şarta bağlı sermaye artırımıdır. Bu artırım türünde amaç, belli özelliklere sahip kimseleri belirli şartlar ile pay sahibi yapmak suretiyle Şirket’e finansman sağlamak ve şirketlerin ticaret hayatının dinamizmine uyum sağlamasını kolaylaştırmaktır.

TTK 463 uyarınca (i) yeni çıkarılacak tahvil veya borçlanma araçları nedeniyle şirketten veya topluluk şirketlerinden alacaklı olan kişilerin, ve (ii) çalışanların, esas sözleşmede sermayenin şarta bağlı artırımına karar verilmiş olması kaydıyla, değiştirme veya alım haklarını kullanarak Şirket’te pay edinmeleri mümkün olabilecektir. Diğer sermaye artırımı türlerinden farklı olarak şarta bağlı sermaye artırımında Genel Kurul’un (“GK”) veya Yönetim Kurulu’nun (“YK”) artırım kararı aranmaz, değiştirme veya alım hakkı sahipleri bu haklarını kullandığı anda ve oranda sermaye artırımı gerçekleşir.

1. Değiştirme Hakkı ve Alım Hakkı Kavramları

Esas sözleşmede şarta bağlı sermaye artırımına dayanak olacak bir hüküm tesis edilmiş olması şartıyla, Şirket’in finansman ihtiyacı duyduğu zaman çıkarabileceği değiştirme ve alım hakkı içeren tahvil veya benzeri borçlanma araçları, hak sahibine Şirket’te pay sahibi olma hakkı verir. Hak sahipleri bu haklarını diledikleri zaman kullanabilir ve sermaye artırımı, bu haklar kullanıldığı anda ve bu oranda gerçekleşir. Kanun bu hak sahibi kişilerin Şirket çalışanları olabileceğini de belirterek, tahvil ya da borçlandırıcı araç sebebi ile alacaklı olma gereği duyulmaksızın çalışanların da şartlı sermaye artırımına katılabileceğini belirtmiştir.

Değiştirme hakkı sahibi, vade tarihinde alacağını faizi ile birlikte talep edebileceği gibi, bunun yerine alacağını pay senedi bedeli ile takas ederek Şirket paylarının bir kısmını iktisap da edebilir. Alım hakkı sahibinin ise vade tarihinde alacağını faizi ile birlikte talep etme hakkı saklı iken buna ek olarak Şirket paylarını bedellerini ödemek suretiyle edinme hakkı söz konusu olur. Esas sözleşmede bu artırıma dayanak olacak hüküm tesis edildikten sonra, bu hakların somut olarak kimlere tanınacağına GK veya işlemin daha hızlı gerçekleşmesini sağlamak adına bir GK kararı ile yetkilendirilmiş olması kaydıyla YK karar verebilecektir[1].

Bu haklar, ortaklığa karşı tek taraflı ve yazılı irade beyanı ile kullanılır, bu bakımdan yenilik doğurucu haklardır. Kanun, bu beyanın şarta bağlı sermaye artırımının dayanağını teşkil eden esas sözleşme hükmüne gönderme yapması gerektiğini belirtir (TTK 468/1) ve bundan kasıt, yalnızca madde numarasına değil, dayanak hükümde yer alması gereken ve TTK 465’te sayılan açıklayıcı hususlara gönderme yapılmasıdır[2].

2. Şarta Bağlı Sermaye Artırımının Özellikleri

Şarta bağlı sermaye artırımında GK’nın işlevi, sermaye artırımına karar vermek değildir. GK bu artırıma dayanak olacak esas sözleşme hükmünü düzenleyen kararı alır. Artırımın yapılması için varlığı geçerlilik şartı olan esas sözleşme hükmü, esas sözleşme değişikliği ile sonradan eklenebileceği gibi kanunda açık hüküm olmasa da kuruluş esas sözleşmesinde de yer alabileceğini kabul etmek gerekir[3]. Bu hükmün zorunluğu içeriği TTK 465’te belirlenerek sermaye artırımı gibi önemli bir konuda şeffaflık amaçlanmıştır. Buna göre, esas sözleşme şarta bağlı sermaye artırımının itibari değerini, payların sayılarını, itibari değerlerini ve türlerini, değiştirme veya alım hakkından yararlanabilecek grupları, mevcut pay sahiplerinin rüçhan haklarının kaldırılmış olduğunu ve bunun miktarını, belli pay gruplarına tanınacak imtiyazları ve sermaye artırımı ile çıkarılacak olan yeni nama yazılı payların devrine ilişkin sınırlamaları içerir.

Ayrıca, değiştirme ve alım hakkı içeren tahviller ve benzeri borçlanma araçları öncelikle mevcut pay sahiplerine önerilmiyorsa, değiştirme veya alım haklarının kullanılma şartları ile ihraç bedelinin hesaplanmasına ilişkin esaslar da esas sözleşmede açıklanır. Her artırım için esas sözleşmedeki bir hükme dayanılması gerektiği için biten her artırımın ardından konusuz kalan ilgili hükmün esas sözleşmeden çıkarılması ve sicilden terkini gerekir (TTK 472).

Sermaye artırımının gerçekleşmesi değiştirme veya alım hakkı sahiplerinin bu haklarını kullanmasına bağlandığı için şarta bağlı olduğu söylenir ve bu sebeple de her hak kullanımında artan değişken bir sermayeden söz etmek gerekir. Sermaye taahhüdünün ifası ile pay sahipliği hakları doğar. Bu bakımdan hesap döneminin kapanmasından itibaren en geç üç ay içinde YK tarafından kullanılan haklara istinaden gerçekleşen sermaye artırımlarına ilişkin yapılacak tescilin niteliği açıklayıcıdır. İlan edilmesine ise gerek yoktur, hatta Kanun’un gerekçesi böylesi bir ilanın özellikle kredi verenleri Şirket’in sermayesini artırdığı yönünde bir yanılgıya sürükleyebileceğine dikkat çeker.

Şarta bağlı sermaye artırımı, kanuni sınırlamaya tabidir. Bu sınırlamaya göre şartlı olarak artırılan sermayenin itibari değeri sermayenin yarısını aşamaz (TTK 464/1). Bu hüküm, kolayca ve hızlıca yapılması bir avantaj olarak öngörülen bu artırım türünün üçüncü kişilerce kötüye kullanılması suretiyle sermayenin sınırsız artırılmasının önüne geçmeyi hedefler.

3. Mevcut Pay Sahiplerinin Korunması

TTK 465/1(d) hükmünden de anlaşılabileceği üzere şarta bağlı sermaye artırımında kural olarak rüçhan hakkından söz edilmez. Buna karşılık, her pay sahibinin yeni çıkarılan payları mevcut paylarının sermayeye oranına göre alma hakkını düzenleyen rüçhan hakkının yokluğunda mevcut pay sahiplerinin katılım oranı tehlike altına girer. Bu olası kaybın dengelenmesi adına Kanun, ihraç edilen yeni değiştirme ve alım haklarını içeren borçlanma araçlarının öncelikli olarak payları oranında pay sahiplerine önerilmesi gerektiğini belirtir. Mevcut pay sahiplerinin menfaatlerinin zedelenmesini engellemeyi amaçlayan ve “önerilmeye muhatap olma hakkı” olarak anılan bu hak bir pay sahipliği hakkıdır.

Bununla birlikte önerilmeye muhatap olma hakkı, haklı sebeplerin varlığında sınırlanabilir veya ortadan kaldırılabilir (TTK 466/2). Haklı sebep kavramından tam olarak ne anlaşılması gerektiği kanunda açık değilse de hükmün gerekçesi bu kavramın Şirket menfaati merkezinde ve eşit işlem ve haklar saklı tutularak kullanılması gerektiğini belirtir[4].

4. Değiştirme ve Alım Hakkı Sahiplerinin Korunması

Şirket’e finansman sağlanmasını önemli ölçüde kolaylaştıran şarta bağlı sermaye artırımının anlamlı olabilmesi, değiştirme veya alım hakkı sahiplerinin pay devri sınırlamalarına karşı korunması ile mümkündür. Pay devirlerinin sınırlandığı gerekçesiyle değiştirme veya alım hakkının kullanımının engellenmesini yasaklayan TTK 467, bu hususun esas sözleşmede ve izahnamede açıkça belirtilmesini saklı tutmuştur. Bu durumda ancak esas sözleşmede ve izahnamede şarta bağlı sermaye artırımı yapılması halinde esas sözleşmede yer alan sınırlayıcı hükümlerin aynen uygulanacağının belirtilmesi durumunda bu sınırlamalar değiştirme veya alım hakkını haiz alacaklılar veya çalışanlar için de geçerli olacaktır.

Sonuç

Şarta bağlı sermaye artırımı, Şirket’in sermaye ihtiyacının hızlı ve kolay bir şekilde karşılanmasını sağlayan önemli bir artırım türüdür ve şirketlerin dinamik ticaret hayatına adaptasyonunu sağlama yönünde önemli bir düzenlemedir. Kanun koyucu, bu düzenlemeyi yaparken menfaat dengelerini de dikkate almış ve değiştirme veya alım hakkı sahipleri karşısında pay sahiplerini, pay sahipleri karşısında ise Şirket’i gözeten hükümler koymuştur. Buna karşılık, şarta bağlı sermaye artırımının pratikte halka açık şirketlerde tahvil ve borçlandırıcı araçlar çıkarmak sureti ile ya da çalışanlara pay hakkı verilmesini sağlamak amacı ile uygulama alanı bulduğu, halka açık olmayan şirketlerde ise henüz çok bilinip yerleşmediği gözlemlenmektedir.

Dipnotlar

[1] Demir, Koray. Şarta Bağlı Sermaye Artırımında Tahvil Benzeri Borçlanma Araçları Kavramı. Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 31. cilt2015, s.60.
[2] Altaş, Soner. Anonim Şirketlerde Şarta Bağlı Sermaye Artırımı. Mali Çözüm, Sayı:98, 2010, s.152.
[3] Moroğlu, Erdoğan. Anonim Ortaklıklarda Sermaye Artırımı. On İki Levha Yayıncılık, 2018, s.413.
[4] Sulu, Muhammed. Anonim Ortaklıklarda Şirket Menfaati Kavramı. On İki Levha Yayıncılık, 2019, s.97.