Muhasebede ticari işletmelerin muhasebe kayıtları, ticareti yapan taraflarca karşılıklı olarak tutulmakta ve kayıtların düzenli ve doğru yapılması konusunda alıcı ve satıcı taraflara karşılıklı sorumluluk ve ödevler yüklenilmektedir.

Örneğin bir işletmenin diğer bir işletmeden mal veya hizmet alışverişinde bulunması alıcı ile satıcı olarak iki tarafı etkilemekte ve muhasebe kayıtları karşılıklı olarak gerçekleştirilmektedir.

Alıcı ve satıcı kendi resmi defterlerine bu işleme ait muhasebe kayıtlarını birbirlerinden bağımsız olarak kaydetmekte olup bu kaydı sadece kayıtları gerçekleştiren taraflar olan alıcı ve satıcılar görebilmektedir. Üçüncü kişilerin ise bu kayıtlara ulaşması bir vergi incelemesi gibi özel durumlar dışında mümkün bulunmamaktadır.

Bugüne kadar kullanılmakta olan çift taraflı muhasebe kayıt sisteminin dijitalleşen dünyamızda blok zinciri teknolojisi olarak adlandırılan “block chain” temeline dayandırılarak tüm kayıtların üç taraflı kayıt sistemi ile takip edilmesi ve bu sayede dijital paraların da işleyişine uygun alt yapının sağlanması bir dönüşüm hareketi olarak istenmektedir.

Muhasebe şirketleri ve profesyonelleri de gelişen teknoloji ve yapay zekâ desteği ile birlikte geleneksel yöntemleri bir kenara bırakarak dijital sistemlerin kullanılmasına geçişi yaşamak zorunda kalacaklardır. Özellikle, muhasebe, raporlama gibi yapay zekânın aktif bir şekilde görev alabileceği bazı sektörlerde bu dönüşümün diğer sektörlere göre çok hızlı olması kaçınılmazdır. Bunun da yeni muhasebe modellemeleri ve muhasebe sistemlerine etki edeceği beklenmektedir.

Bu seferlik makale konumuz olarak biraz vergi dışına çıkarak son günlerde popüler olan dijitalleşen muhasebe sistemlerinde blok zinciri teknolojisi ile üç taraflı kayıt sistemi üzerinde duralım istedik.

Blockchain nedir ?

Blockchain kelime anlamı olarak sadece bir blok zinciridir. “Block” ve “chain” sözlerini söylediğimizde, aslında halka açık bir veri tabanından “chain” ve depolanan dijital bilgilerden “block” söz etmekteyiz.

Blockchain için vazgeçilemez unsur “güven” kelimesinin anlamındadır. Günümüzde Blockchain her şey için değil ama birçok şeyin kullanılacağı yeni yüzyılın keşfi olarak nitelendirilmektedir. Blockchain teknolojisi uygulamaları adem-i merkeziyetçi bir mimari olarak popülerlik kazanmakta. Yeni teknolojilerin çoğu gibi, Blockchain teknolojisinin de birçok fırsatı ve riski var. Bir alanda blockchain teknolojisinden yararlanmak için geçerli 3 şartın bulunması gerekmektedir. Bunlar;

1) Yönetilen şeyin konu edilen alanın bir değerinin olması, bulunması

2) Blockchain e konu edilecek alanda taraflar arasında güven problemi olmalı ve

3) Aracıların, tasdikçilerin olduğu bir mekanizma olmalıdır.

Başka bir ifade ile “Blockchain”, farklı bilgisayarlarda merkezi koordinasyon olmadan çalışan merkezi olmayan bir defter- kebir (open ledger) veya işlem veri tabanıdır. Bu sistem küçük gruplar arasındaki işlem kayıtlarında veya çok fazla üye bulunan sistemlerde kullanılabilir. The new way of trust olarak nitelendirilen bu teknoloji güvenin yeni şeklidir. Basit anlatımla, artık birbirini tanımayan ve güven duymayan insanlar bir aracı olmadan birbirlerine güven duyarak işlem yapabilecekleri bir teknolojiye sahip olmaktadır.

Bu teknolojinin en önemli özellikleri merkezi bir veri tabanının olmaması, paylaşımlı bir kayıt ortamının bulunması ve dataların kriptografik şekilde yani bir çeşit şifrelenip kriptolanarak tutulması sayesinde güvenli olmasıdır.

Blockchain kesinlikle hızı önceliklendiren bir teknoloji değildir. Öncelik güvendir. Bloklar arasında bir bloğun açılıp kapanmasından diğer bloğun açılmasına kadar tüm işlemler networkteki tüm oyunculara gönderilir. İkinci bloğun açılması yeni bir kripto ile olduğundan ikinci bloğun anahtarı üretilen kriptolu paradır. Buna da Bitcoin denilmektedir. Bitcoin Blockchain’in bir ödüllendirme mekanizmasıdır. Blockchain merkezi otoritenin olmadığı, dağınık, güvenliği kriptografi ile sağlanan, veri silmenin ve güncellemenin mümkün olmadığı bunun yanında networktaki herkesin kontrol ettiği yeni verilerin eklenmesinin mümkün olduğu şeffaf bir teknoloji platformudur.

Çalışma prensibi nasıldır?

Blockchain’in en önemli özelliklerinden biri, özel bir ağ veya altyapı üzerinde işlemleri içeren dijital defterin olmasıdır. Bu ağda her birey tarih, unvan, belge geçmişi gibi şeffaf bilgiler içeren doğrulanmış ve güncellenmiş defteri kaydeder. Mevcut işlemde yeni bir işlem veya değişiklik olduğunda, kopya defterlerinin çoğunluğu değişikliklere “yeni bir blok” ekleneceğini doğrularsa, ağ başında belirlenen bir algoritma ağdaki tüm defterleri kontrol eder. Eğer ki doğrulanırsa yeni blok Blockchain’e eklenir, doğrulanmaz ise zincirde herhangi bir değişiklik yapılmaz. Bu da sistemin mutabakat mekanizmasının temelini oluşturur. Doğrulanmış blok, zincire doğrusal ve kronolojik bir sırayla eklenir. Bu teknik, işlemlerin şeffaf bir kaydını oluşturur: denetim izi; izlenebilir dijital parmak izi. Bu veriler yayılmış ve kalıcıdır, bu da güvenli bir işlem kaydı oluşturur. Düğümler paylaşımlı tek ve doğru bir kaynağa erişir. Tamamlanmış bir blok, Blockchain içerisindeki bir sonraki bloğa yol açar.

Temel özellikleri nedir ?

Blockchain teknolojisinin en önemli 4 özelliği şunlardır:

1) Kriptografi yani mesajların gizlenmesi, kodların, şifrelerin ve diğer yöntemlerin kullanılması ile oluşturulmasıdır.

2) Güvenilir olması, blockchain, zincire yeni bloklar ekleyerek ve birbirleriyle ilişkili olduklarını şifreleyerek ve büyük bir ağda paylaşarak kendi güvenliğini sağlamaktadır. Zincir ne kadar uzun olursa, güvenlik ve blok zincirleri o kadar güçlü olmaktadır.

3) Adem-i Merkeziyetçilik, Blockchain herhangi bir aracı, merkezi yönetim veya takas ajansı olmayan merkezi olmayan bir kayıt sistemidir. Merkezi sistemlerin aksine, merkezi olmayan sistemlerde tüm kullanıcılar uygulama aşamasına katılmaktadır. Bu nedenle ademi merkeziyetçi sistemin kendisi şeffaf ve açık olmaktadır.

4) Şeffaflık ve anonimlik. Bu iki kavram arasında bir zıtlık olduğu düşünülebilir, ancak yüksek kaliteli bir sistemde bu kavramların yalıtılmış bir ortamda mükemmel çalıştığı öngörülmektedir.

Üç taraflı kayıt sistemi nedir?

Hali hazırda uygulanan çift taraflı muhasebe sisteminde, meydana gelen bir muhasebe işlemi, alıcı ve satıcı tarafından tutulan defterlere kaydedilir ve bu işlem ile ilgili bilgiye ancak alıcı ve satıcı sahiptir.

Üç taraflı muhasebe sistemi, geleneksel olarak ticari işleme konu alıcı ve satıcı tarafından tutulan muhasebe kayıtlarına ilave olarak bir blok zinciri içinde üçüncü bir kaydın tutulmasını sağlamaktadır. Blok zinciri teknolojisi ile alıcı ve satıcının yaptığı işlem, aynı zamanda blok zinciri içinde kayıt altına alınacağı için zincir içerisinde bulunanlar da bu işlem hakkında bilgi sahibi olabilmektedir. Dolayısıyla alıcı, satıcı ve blok zincirinde olmak üzere üç ayrı yerde kayıt yer almaktadır. Bu sebepten dolayı bu sistem üç taraflı muhasebe sistemi olarak ifade edilmektedir.

Merkezi bir sistemi olmamakla beraber veriler sisteme entegre olan kullanıcılar tarafından depolanmaktadır. Şifrelenmiş işlem takibini sağlayan dağıtık veri tabanı olan blok zinciri en basit ifade ile bir dijital yasal defter olarak tanımlanmaktadır. Bu da ticari işlemlerin kaydında güven unsuru görevi görmektedir. Bu teknoloji ile şeffaflık ve güvenlik ilkeleri muhasebede ön plana çıkmakta olup, hile ve hatayı azalmakta ve denetimi ise kolaylaştırmaktadır.

Bu teknoloji ile merkezi muhasebe kayıtları yerine dağıtık ve herkese açık muhasebe kayıtları oluşacak ve merkezi olmayan ve herkese açık olan üçüncü muhasebe kaydından dolayı üç taraflı muhasebe (Triple Entry Accounting) kavramı olarak ifade edilecektir. Ayrıca, bu teknoloji muhasebe kayıtlarının anında görülebilmesine neden olduğu için bir diğer şekilde gerçek zamanlı muhasebe (Real Time Accounting) olarak da belirtilebilir.

Blok zinciri üzerinde yapılan kayıtlar, var olan iki yanlı muhasebe kayıtlarına ek olarak üçüncü kayıt ortamı yarattıkları için “üç taraflı muhasebe” olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımlama tamamen oluşan bu yeni sistemin bünyesinde üç adet kayıt olduğu gözlemine dayanmaktadır.

Blok zinciri teknolojisi sayesinde oluşan üç yanlı muhasebe sistemi ile çift yanlı muhasebe sisteminde yapılan hata ve hilelerin yapılmasının mümkün olamayacağı ve muhasebe bilgilerinin şeffaf olacağı, muhasebenin ürettiği bilgilerin daha güvenilir olacağı ve daha önce yaşanan muhasebe hile ve hatalarının önüne geçilmesinin mümkün olacağı düşünülmektedir.

Değerlendirme

Günden güne gelişmekte olan dijitalleşme ve teknolojideki gelişmeler ile diğer taraftan dünya ticaretinin ve muhasebenin dinamiklerinin değişmesi, muhasebe mesleğinden beklentileri ve istekleri gelecekte değişim ve dönüşüme sokacağı gösteriyor.

Bu aşamada teknolojik gelişmeler ile evrimleşen muhasebenin izleyen günlerde tamamıyla dijitalleşmesi öngörülmektedir. Belirtilen gerekçe ile kamu ve özel sektör uygulamalarının muhasebenin temel unsurlarını dijital ortama taşınmasındaki girişimleri ilk etapta yol gösterici olmaktadır.

Yapılacak teknolojik çalışmaların ve mevzuat düzenlemelerinin; blok zinciri gibi küresel büyük eğilimleri ve yeni teknolojileri benimseyen ve yeniliklere yatkın, meslek mensuplarını yetiştirebilecek kapsamda olması gerekmektedir.

Son dönemde yaşadığımız dijitalleşme sürecinde blok zinciri teknolojisi ile temeli oluşturulan bir muhasebe sisteminin güven, şeffaflık, doğruluk ve anlık bilgi paylaşımı gibi özellikleri sayesinde günümüz sistemlerinin çok ilerisinde seviyeye getireceği düşüncesindeyiz.