Rekabet Kanunu Rekabet Kurumu Başkanlığı’na rekabet politikası ile ilgili olarak alınacak kararlar ve ilgili mevzuat hakkında görüş bildirme görevi vermekte. İşte bu görevden yola çıkarak Rekabet Kurumu ticari  hayata ilişkin düzenlemeler içerisinde rekabeti sınırlama ihtimali bulunanları tespit etmek amacıyla bir çalışma yaptı ve bu çalışma sonucunda elde edilen bulguları bir rapor halinde kamuoyu ile paylaştı.

Rekabet Kurumu daha önce kamunun ekonomiye etkileri üzerine bir çalışma gerçekleştirmişti. Böylece kamunun ekonomi ve rekabetçilik üzerindeki etkilerini kapsamlı bir şekilde referans olacak nitelikteki çalışmalarla detaylandırmış olan Rekabet Kurumu, daha sağlıklı kararlar alınmasına yardımcı olacak bilgi dağarcığını zenginleştirmiş oldu.

Raporun ilk bölümünde, genel olarak mevzuatın rekabet kurallarına uygunluğunun ekonomik büyümeye etkisi ele alınmış. Ayrıca, rekabet perspektifinden mevzuat incelemesi gerçekleştiren ülkelerin tecrübeleri ve ulaştıkları sonuçlara da değinilmiş. İkinci bölümde ise, ilk olarak rekabeti etkileme ihtimali bulunan mevzuatın belirlenmesi sürecinde kullanılan yöntem aşama aşama açıklanmıştır. Raporun ilerleyen bölümlerinde mevzuat taraması sonuçları ele alınarak son bölümde tarama sonucunda öne çıkan başlıca rekabet sınırlamalarına ilişkin açıklama ve örneklere yer verilmiştir.

Ayrıca bu bölümde, yasama sürecinde rekabet perspektifinin göz önünde bulundurulması amacıyla Rekabet Kurumu tarafından hazırlanan “Rekabet Değerlendirmesi Rehberi”ne değinilmiştir. Tarama sonucunda oluşturulan Mevzuat Listesi ise raporun ekinde kamu ile paylaşılmıştır.

Rekabet Kurumu bu raporun hazırlanması için amacını hâlihazırda rekabeti etkileme ihtimali bulunan mevzuatı tartışmaya açarak fayda-maliyet analizinin yapılmasına ilişkin ilk adımı atmak olarak açıklamaktadır.

Mevzuat tarama projesinde hâlihazırda yürürlükte bulunan kanunlar, kanun hükmünde kararnameler (KHK), tüzükler, yönetmelikler ve tebliğlerin rekabet politikası perspektifinden incelenmiştir.

Kurum, bu incelemeyi yaparken ilk olarak mal ve hizmet piyasaları ile ilgili ve ticareti etkileyen hükümleri barındıran mevzuatları tespit etmiştir. Ardından ilgili mevzuatları sektörel gruplara ayırmış ve bu ayırım üzerinden rekabeti kısıtlayıcı etki yaratma ihtimali bulunan hükümleri sektör bazında incelemiştir. Mevzuatın rekabeti kısıtlayıcı etki doğurup doğurmadığını tespit ederken Kurum mevzuata bir takım sorular sormuş ve bunlar üzerinden analizini tamamlamıştır. Soruların konusunu piyasaya giriş-çıkış, fiyat ve üretim üzerindeki kontrol, kalite, reklam verme, girdi türleri, maliyetler, avantajlarda ayrımcılık, rekabet etme güdüsü ve diğer rekabet kısıtları başlıkları oluşturmakta.

Mevzuat Tarama Sonuçları
Kurum proje sonucunda 48 Kanun, 2 KHK, 2 Tüzük, 108 Yönetmelik ve 55 Tebliğ olmak üzere toplamda 215 adet düzenlemede, rekabet sınırlama ihtimali bulunan hükümler tespit etmiştir.

İncelenen tüm mevzuatın toplamda 347 adet sınırlama ihtimali olan hüküm/ifade içerdiği anlaşılmıştır. Rapora göre en fazla sınırlama adet olarak da en büyük kategoriyi oluşturan Yönetmelik ve Tebliğ’lerde yer almaktadır.

Kurum’un raporuna göre kısıtlamanın konusuna göre dağılım ise tabloda yer almaktadır.

Tablodan görülebileceği üzere, “2” koduyla ifade edilen “fiyat ve üretim miktarı üzerinde kontrol” taramada en sık karşılaşılan sınırlama türü olarak ortaya çıkmaktadır. “giriş veya çıkış” ve “avantajlarda ayrımcılık” niteliğindeki sınırlamalar da ikinci ve üçüncü sırada yer almaktadır.

Mevzuat taramasında aynı düzenlemede birden fazla sınırlamanın bulunması söz konusudur. En fazla sınırlama içeren düzenleme 7 adet rekabeti olumsuz etkileyebilecek hüküm ile 3096 Sayılı Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Elektrik Üretimi, İletimi, Dağıtımı ve Ticareti İle Görevlendirilmesi Hakkında Kanun’dur. Bu düzenlemeyi 6 adet sınırlama ile 4634 sayılı Şeker Kanunu takip etmektedir. Ayrıca, 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu ve 5307 sayılı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Kanunu ve Elektrik Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 5’er sınırlama içermektedir.

Tespit Edilen Başlıca Rekabet Sınırlamaları
Rekabet Kurumu mevzuat taramasında en çok “Fiyat ve Üretim Miktarı Üzerinde Kontrol” başlığında ilgili mevzuata sorulan “Piyasada belirlenmesi gereken fiyat seviyesini herhangi bir şekilde etkiliyor mu?” sorusunun yanıtı niteliğindeki hükümler ile karşılaşılmıştır. İncelenen mevzuatta piyasa fiyatına müdahale olarak ifade edilebilecek bu ve benzeri etki içeren toplam 104 hüküm/ifade tespit edilmiştir. İkinci sırada, bir firmaya diğerine göre herhangi bir konuda avantaj sağlamak suretiyle “avantajlarda ayrımcılık” türü rekabet sınırlaması niteliğindeki hükümlere rastlanmıştır. Üçüncü olarak, “giriş veya çıkış“ başlıklı bölümde “Benzer ürün üreten yeni rakiplerin pazara girmesini sınırlandırıyor mu?” şeklindeki soru yöneltilmiştir. Dördüncü sırada ise, “fiyat ve üretim miktarı üzerinde kontrol” başlığındaki ithal edilecek veya ihraç edilecek miktarın sınırlanması suretiyle rekabet sınırlamasına neden olabilen hükümlere yer verilmiştir.

Raporda rekabeti ihlal etme ihtimali olan mevzuatlara ilişkin sayısal verilerin tespitinden sonra, kurum tarafından rekabeti sınırlayıcı etki doğurduğu düşünülen başlıca mevzuat örnekleri verilmiştir. Bunları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

• Piyasa fiyatına müdahale kapsamında, bir kurum, teşebbüs ya da teşebbüs birliğine doğrudan veya dolaylı olarak asgari, azami ya da tavsiye fiyat, fiyat aralığı ya da indirim oranı tespiti yetkisinin verilmesini konu alan hükümleri Rekabet Kanunu ile çelişir bulmuştur. 1136 sayılı Avukatlık Kanunu 164. maddesi “avukatlık asgari ücret tarifesi altında vekâlet ücret kararlaştırılamaz” hükmü, Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesi Tebliği 1. maddesinde belirlenen miktarın altında arabuluculuk ücreti kararlaştırılamayacağı ve 12516 sayılı RG’de yayımlanan
Petrol Piyasası Fiyatlandırma Sistemi Yönetmeliği tarifelere ilişkin 7. maddesi gibi hususlar bu kapsamda paylaşılan örnekler arasındadır.

• Mevzuattaki bir hüküm “Bir firmaya diğerine göre ayrımcılık sağlıyor mu?” sorusu üzerine tespit edilen avantajlarda ayrımcılığın örnekleri ise aşağıdaki gibi rapora eklenmiştir:

1. 27369 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Yönetmeliği, pazarda yerleşik teşebbüslere avantaj sağlanmasının bir örneği sayılabilir. Yönetmeliğin 25. maddesine göre (diğer koşulların yanında en az iki yıldır fiilen faaliyette bulunulması halinde) onaylanmış kişi statüsü verilen gerçek ve tüzel kişiler, gümrük mevzuatı kapsamında gümrük işlem ve uygulamalarının kolaylaştırılması amacıyla belirlenen basitleştirilmiş usul, uygulama ve yetkilerden adlarına düzenlenen yararlanabilmektedir.

2. 4634 sayılı Şeker Kanunu’nun 8. maddesinde ilgili piyasada önemli düzenleme ve denetleme yetkilerini haiz Şeker Kurulu’nun üyeleri arasında, pazarda faaliyet gösteren teşebbüslerin gösterdiği kişilerin de yer alacağı belirtilmektedir. Şeker Kurulu sektöre ilişkin çok önemli yetkilere sahip olduğundan, bu durumun Şeker Kurulu’nda temsilcisi olan teşebbüslere avantaj sağlayabileceği değerlendirilmektedir. Ayrıca ilgili piyasada faaliyet gösteren teşebbüs temsilcilerinin, temsilcisi oldukları teşebbüslerin ve rakip teşebbüslerin prim ödemesi kapsamına alınma konusunda karar alabilmesi, rekabeti bozucu uygulamalara ve Rekabet Kanunu ile çelişen sonuçlara yol açabilecektir.

• Benzer ürün üreten yeni rakiplerin pazara girmesinin sınırlandırılması ihtimalini içeren düzenleme örneklerinden bazıları ise şu şekildedir:

1. 6197 sayılı Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun’un 5. maddesine göre, serbest eczane sayıları, ilçe sınırları içindeki nüfusa göre en az üç bin beş yüz kişiye bir eczane olacak şekilde düzenlenmektedir. Bu düzenlemenin, yeni eczanelerin açılmasına sınırlama niteliğinde olduğu değerlendirilmektedir.

2. 25495 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Petrol Piyasası Lisans Yönetmeliği”nin 45. maddesinde, iki akaryakıt ve/veya LPG istasyonu arasındaki mesafenin, aynı yönde olmak üzere; şehirlerarası yollarda on, şehir içi yollarda bir kilometreden az olamayacağı düzenlenmektedir.

• Faaliyetin boyutlarına kısıtlama getirilmesi ihtimali içeren düzenleme örnekleri arasında, 5174 sayılı TOBB ve Odalar ve Borsalar Kanunu 45. maddesine göre ticaret borsalarında alım satım yapılan ürün miktarının Birlik ve Bakanlık koordinasyonu ile belirleneceğinin ifade edilmesi bulunmaktadır. Ayrıca 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu’nun 7. maddesinde dağıtıcıların kendi işlettiği istasyonlar aracılığı ile yaptığı satışın, dağıtıcının toplam yurt içi pazar payının yüzde on beşinden fazla olamayacağı ve dağıtıcıların yurt içi pazar payının, toplam yurt içi pazarın yüzde kırk beşini geçemeyeceğine ilişkin düzenleme yer almaktadır.

Rekabet ihlali etkisi doğurma ihtimali bulunan hükümler sayılan örneklerle sınırlı olmayıp Rekabet Kurumu sitesinde 18.03.2015 tarihinde yayımlanan raporun 32-78 sayfaları arasında tek tek kaleme alınmış ve bu hükümlerin/ifadelerin ne tür ihlallere yol açacağı belirtilmiştir.

Ülkemizde, 2006 yılında Avrupa Birliğine üyelik sürecinde yayımlanan Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te kamu tarafından yapılacak düzenlemelerde Düzenleyici Etki Analizi yapılması gerektiği ifade edilmektedir. Rekabet Kurumu, Düzenleyici Etki Analizi yapılması zorunlu tutulan mevzuatın yanı sıra, rekabet üzerinde olumsuz etki doğurma riski bulunan birincil ve ikincil düzenlemeler ile idari işlemlerde yol gösterici olması amacıyla Rekabet Değerlendirmesi Rehberi’ni yayımlamıştır. Rekabet Kurumu attığı bu cesur adımla, “Kamu Müdahaleleri” konusunu içeren 2013 yılı raporunun devamı niteliğinde olan “Mevzuat Taraması” konulu raporu ile düzenlemeleri rekabetçi açıdan değerlendirmekte olduğunu bizlere bir kez daha hatırlatmaktadır.

Sonuç olarak, Kurum rekabetin ekonomik büyüme ve toplumsal refaha ulaşma yolunda oldukça önemli bir araç olduğu göz önünde bulundurulduğunda, kamunun düzenleme yaparken, sadece politika hedeflerini değil, ekonomi üzerinde doğrudan ya da dolaylı olarak ortaya çıkabilecek tüm olumsuz etkileri hesaba katarak, rekabeti en az sınırlayıcı seçenekleri bulma yolunda hareket etmesinin önemini vurgulamıştır.

Rekabet Kurumu yayımladığı raporda da bu hususların altınız çizmiş ve gerek yeni yürürlüğe girecek düzenlemelerin gerek mevcut düzenlemelerde yapılacak değişikliklerin
işbu raporun, raporun ekinde yer alan mevzuat listesinin ve Rekabet Değerlendirmesi Rehberi’nin ışığında rekabet perspektifinden incelenmesinin, rekabet ve düzenleme hedefleri arasında makul bir dengenin gözetilmesi ve fayda maliyet analizinin yapılması konusunda kamu kurum ve kuruluşlarının Rekabet Kurumu gibi hassasiyet göstermesinin büyük önem arz ettiği vurgulamıştır.

1) http://www.rekabet.gov.tr/File/?path=ROOT%2f1%2f Documents%2fG%C3%BCncel %2fraporlar%2fraporperspektif.pdf (sf.17).

2) http://www.rekabet.gov.tr/File/?path=ROOT%2f1%2fDocuments %2fG%C3%BCncel %2fraporlar%2fraporperspektif.pdf (sf. 32-78)