Son yıllarda Türk sermaye piyasalarında dinamizmin arttığı, şirketlerimizin sadece Türkiye’de değil uluslararası piyasada da menkul kıymet ihracı yaptıkları bir dönem yaşamaktayız. Borsa İstanbul’da işlem gören şirket sayısı 400 civarına ulaşmış, özel sektör borçlanma aracı ihraçları ise şirketlerce geçmiş yıllara göre çok daha tercih edilir olmuş ve büyük montanlara ulaşmıştır.

Bu hareketlilik içerisinde islami finansman literatüründe Sukuk ya da yasal düzenlemelerimizdeki adıyla kira sertifikaları yeni ve farklı özellikler taşıyan bir araç olarak dikkat çekmektedir.
Sukuk nedir? Hukuki Çerçevesi Nasıl Düzenlenmiştir?
Sukuk özü itibariyle İslami esaslara dayalı yürütülen bir menkul kıymetleştirme yöntemi sonucu çıkarılan bir menkul kıymet olarak nitelendirilebilir. En önemli özelliği faizsiz, sahiplerine kira getirilerine dayalı gelir getiren bir araç olmasıdır. Böylece, faize duyarlı kesimlerin de finansal sistem içerisine katılma fırsatlarını genişleten, hem şirket hem yatırımcı bacağında yeni imkânlar sunan bir finansman modelidir.
Hukuki açıdan baktığımızda ise, kira sertifikaları 2012 yılı sonunda yasalaşan Yeni Sermaye Piyasası Kanunu’nun 61. maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde, kira sertifikasını; “Her türlü varlık ve hakkın finansmanını sağlamak amacıyla varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen ve sahiplerinin bu varlık veya haktan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan” bir sermaye piyasası aracı olarak tanımlanmıştır. Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) bu yasa hükmüne dayanarak geçtiğimiz Haziran ayında yayınladığı Yeni Kira Sertifikaları Tebliği (III-61.1) ile konuyu düzenlemiştir. Bu tebliğ ile her türlü varlık ve hakkın finansmanı kira sertifikası yoluyla sağlanabilecektir. Tebliğe göre kira sertifikaları menkul kıymet niteliği taşımaktadır.
Sukuk hangi türlerde çıkarılabilir?
İşleyiş süreci nasıldır?
SPK’nın yayınlamış olduğu yeni Tebliğ, dünyada örnekleri görülen İslami finansman modellerini kapsamakta ve bir çok farklı sukuk türünün ihracına imkan vermektedir. Buna göre kira sertifikaları, kurulacak varlık kiralama şirketleri (VKŞ) tarafından fon kullanıcılarının fon ihtiyaçlarını karşılamak üzere ihraç edilir. VKŞ’ler 5 ayrı türde sukuk ihraç edilebilecektir. Bunların dışında bu türlerin karışımı özellikler taşıyan farklı kira sertifikalarının ihracı da mümkündür.
1. Sahipliğe dayalı kira sertifikaları:
Bu sertifikalar kaynak kuruluşa veya üçüncü kişilere kiralanmak veya VKŞ adına yönetilmek üzere VKŞ tarafından kaynak kuruluştan devralınacak varlık ve hakların finansmanını sağlamak için ihraç edilirler.
Bu tür sertifikaların ihracı süreci şu şekilde ilerlemektedir: İlk olarak, VKŞ yatırımcılardan kira sertifikası ihracı ederek karşılığında yatırımcılarından fon temin eder. Toplanan bu fonlar, varlık veya hak satın almak üzere kaynak kuruluşa devredilir. Varlık veya hakkın VKŞ’nin mülkiyetine devrine dair bir sözleşme düzenlenir. Böylelikle kaynak kuruluş bu varlık veya hakkı temin eder ve üzerinde VKŞ adına mülkiyet kurulur. VKŞ ise kaynak kuruluşa veya üçüncü kişiye sukukun vadesi boyunca bu hak veya varlığı kiralar yahut yönetimini bırakır, karşılığında ise kaynak kuruluştan kira bedeli tahsil eder. Bu kira ödemeleri ise kira sertifikası yatırımcılarına düzenli olarak aktarılarak, kira sertifikasının gelirini oluşturur. Vade sonunda ise, öngörülen yapı gerektiriyorsa, varlık kaynak kuruluşa yahut diğer kişilere satılır ve elde edilen tutar yatırımcıların anaparalarının ödenmesine kullanılır. Temerrüt halinde VKŞ’nin varlık veya hak üzerinde tasarruf yetkisi bulunmaktadır.
2. Yönetim sözleşmesine dayalı kira sertifikaları
Bunlar, kaynak kuruluşa ait varlık veya hakların vade boyunca kiralanması da dahil olmak üzere VKŞ lehine yönetilmesi neticesinde elde edilen gelirlerin imzalanan sözleşme hükümleri çerçevesinde VKŞ’ye aktarılması amacıyla ihraç edilen kira sertifikalarıdır.
Burada da VKŞ’ler kira sertifikası ihraç ederek yatırımcılarından topladığı fonları bir sözleşme ile kaynak kuruluşa devreder. Kaynak kuruluş ise sözleşme ile varlık ve hakları VKŞ lehine yönetir. Bu işletim ve yönetimden dolayı kaynak kuruluş VKŞ’ye periyodik olarak kira yahut vekaleten yönetim ücreti öder ve bu getiriler kira sertifikası yatırımcılarına aktarılır. Vade sonunda, öngörülmüş ise ve varsa, VKŞ varlığı kaynak kuruluş veya üçüncü kişilere satarak yatırımcılara (anapara) ödemede bulunur. Bu modelde, VKŞ herhangi bir mülkiyet hakkını haiz olmayacağından yatırımcılar kaynak kuruluşun varlık ve haklardan kaynaklı risklerine maruz kalabilir.
3. Alım-satıma dayalı kira sertifikaları
Bir varlık veya hakkın VKŞ tarafından satın alınarak belirli şirketlere vadeli olarak satılması işleminde varlık veya hak alımının finansmanını sağlamak için ihraç edilen kira sertifikalarıdır. Bu yöntem, İslami finansman modellerindeki Murabaha’yı karşılamaktadır.
Bu modelde ise VKŞ kira sertifikası ihraç ederek yatırımcılardan topladığı fonlarla tedarikçilerden fon kullanıcısının talep ettiği ürünü satın alır. VKŞ ürünü belirli bir kar marjı ile fon kullanıcısına vadeli olarak satar. Fon kullanıcıları düzenli olarak ve vade sonunda tek seferde ürünün bedelini öder. VKŞ tahsil ettiği bedelleri yatırımcılara aktarır.
4. Eser sözleşmesine dayalı kira sertifikaları
VKŞ’nin iş sahibi sıfatıyla taraf olduğu bir eser sözleşmesi kapsamında eserin meydana getirilmesini sağlamak amacıyla ihraç edilen kira sertifikalarıdır. Bu türü Mudaraba yöntemi ile ilişkilendirmek ve bir proje finansmanı metodu olarak görmek mümkündür.
Bu yöntemde, VKŞ’nin ihraç yoluyla topladığı fonlar, bir eserin üretimi, tesisi için yükleniciye aktarılır. VKŞ, eseri vadeli olarak bir nihai kullanıcı niteliğindeki fon kullanıcına satar ve bedeli periyodik olarak bundan tahsil eder. Tahsil edilen bu ödemeler yatırımcılara aktarılır. Vade sonunda ise yüklenici eseri tamamlayarak fon kullanıcısına teslim eder. Burada eserin bedeli yükleniciye peşin ödenmekte ise, işin tam ve zamanında tamamlanabilmesini için VKŞ lehine rehin ve benzeri teminat sağlanması mecburidir.
5. Ortaklığa dayalı kira sertifikaları
VKŞ’nin bir ortak girişime ortak olmak amacıyla ihraç ettiği kira sertifikalarıdır. Bunlar, Muşaraka Sukuk olarak ortak girişimlerin finansmanında kullanılan bir araçtır.
Bu yöntemde, VKŞ’nin ihraç yoluyla topladığı fonlar bu sefer diğer ortakların da sermaye koyabileceği bir ortak girişime sermaye olarak konmaktadır. Ortak girişimden sağlanan kar VKŞ ve diğer ortaklar arasında paylaşılır. VKŞ’nin elde ettiği kar ise kira sertifikası yatırımcılarına dağıtılır. Ortak girişim ile yüklenilen iş neticesinde ortaklık tasfiye edilir ve tasfiye bakiyesi ortaklara payları oranında dağıtılır. Ortak girişimin zararla sonuçlanması halinde, taraflar koydukları sermaye ile sınırlı olarak zarara katılmaktadırlar.

Kira sertifikalarını nasıl ihraç edilir? Toplanan fonlar hangi kurumlara aktarılabilir?
İhraçlar, varlık kiralama şirketlerince, yurtiçinde veya yurtdışında halka arz edilerek yahut halka arz edilmeksizin gerçekleştirilebilir. Halka arz söz konusu ise izahname, değil ise ihraç belgesi hazırlanır, bunlar SPK tarafından onaylanır ve ihraç sürecinde kamuya duyurulur. Bu belgelerde, fon kullanıcıları ile varsa VKŞ’lerin finansal tabloları da yer alır.
Yurtiçindeki ihraçlar elektronik ortamda kayden gerçekleştirilmek zorundadır. İhraçlarda Tebliğde belirtilen ve ihraç tutarına göre değişen oranlarda SPK’ya ücret ödenir.
Sahipliğe, ortaklığa ve eser sözleşmesine dayalı olarak ihraç edilen kira sertifikaları karşılığı toplanan fonların kullanıcıları tüm sermaye şirketleri ile tacir kişilerden oluşan adi ortaklıklar olabilir. Yönetim ve alım satıma dayalı kira sertifikası ihracından toplanan fonlar ise ancak aşağıda sayılan VKŞ kurucusu olma niteliğini haiz kurumlarca kullanılabilir.
İhraç sonrası süreçte, dayanak varlık ve haklara ilişkin gelirler, tahsilatlar, yatırımcılara yapılan ödemeler hakkında 3’er aylık dönemlerde, VKŞ tarafından bir yatırımcı raporu hazırlanarak yatırımcılara duyurulur.
Varlık Kiralama Şirketlerinin Temel Özellikleri Nelerdir?
Kira sertifikaları varlık kiralama şirketlerince ihraç edilebilir. Bu şirketler SPK izni ile kurulan, yine SPK denetimine tabi bir sermaye piyasası kurumudurlar. Bu şirketlerin kurucuları sadece SPK Tebliğinde belirtilen kurumlar olabilir. Bu Kurumlar şunlardır; bankalar, geniş yetkili aracı kurumlar, ipotek finansmanı kuruluşları, kurumsal yönetim düzenlemelerine göre 1. ve 2. Gruba giren halka açık şirketler, yatırım yapılabilir seviyede derecelendirme notu olan şirketler ve nihayet sermayesinin asgari yüzde 51’I doğrudan veya dolaylı Hazineye ait şirketler Bunlardan, banka, aracı kurum ve ipotek finansmanı kuruluşlarının kurduğu VKŞ’ler üçüncü kişilerin fon kullanıcısı olduğu kira sertifikalarını da ihraç edebilirler.
VKŞ’ler yatırımcıların temsilcisi olarak faaliyet gösterir, fon kullanıcılarında tahsilat yapar, yatırımcılara getiri veya anapara ödemelerini gerçekleştirirler. VKŞ’ler, ayrıca, yükümlülüklerin ifasında temerrüt söz konusu olursa teminat varlıkları paraya çevrilmesini sağlayarak yatırımcılara ödeme yapar. VKŞ’ler Tebliğ’de sayılan faaliyetler haricinde hiçbir ticari faaliyetle uğraşamaz.
VKŞ’lerin üç kişiden oluşan yönetim kurullarının üyelerinin yüksek öğrenim görmüş, 5 yıllık tecrübe ve sermaye piyasası faaliyetleri ileri düzey lisansına sahibi olması gerekir. Bu üyelerden en az biri bağımsız üye olmalıdır.
Değerlendirme
Geçtiğimiz yaklaşık son bir yıl içerisinde özellikle katılım bankalarının ihraç ettiği yüksel tutarlı kira sertikalarına hem yerli hem de uluslar arası piyasada yoğun talep olmuştur. Özel şirketlerin yanı sıra Hazine de bu yıl içerisinde yaklaşık 1,8 milyar TL tutarında sukuk ihracı gerçekleştirmiştir.
Görüldüğü gibi giderek popüler hale gelen kira sertifikaları, geniş bir varlık havuza sahip olan, operasyonel kiralama şirketleri için iş modelleri ile uyumlu bir şekilde oluşturulacak hukuki ve finansal yapılar yoluyla yeni ve farklı bir finansman kaynağı olacaktır. Üstelik kira sertifikası yoluna başvurmak şirketlerimizin kurumsal kapasitelerini artırmalarına yardım edebilecek, planladıkları halka arzlar için de bir hazırlık teşkil edecektir.