1. Giriş

Türk Ticaret Kanunu'nun ("TTK") 396. maddesinde düzenlendiği üzere yönetim kurulu üyeleri, şirketin işletme konusuna giren ticari iş ve işlemleri genel kurulun iznini almadan kendisi veya başkası hesabına yapamaz. Aynı zamanda herhangi bir yönetim kurulu üyesi, ilgili şirket ile aynı ticari işler ile uğraşan bir başka şirkete sınırsız sorumlu ortak sıfatıyla da ortak olamaz. İlgili şirketin bu hükme aykırı hareket eden yönetim kurulu üyesinden tazminat veya tazminat yerine yapılan işlemin şirket adına yapılmış sayılmasını talep etme ve üçüncü kişiler hesabına yapılan işlemlerden doğan menfaatlerin şirkete ait olduğunu ileri sürme ve talep hakkı vardır. Bu hükümle amaçlanan, yönetim kurulu üyelerinin görevlerini kötüye kullanması ve bu yolla yönetim kurulu üyeliği yapmakta oldukları şirketi zarara uğratmalarının önüne geçmektir. Burada yönetim kurulu üyesinin, üye sıfatı yoluyla bilgi sahibi olabileceği müşteri çevresi, şirket organizasyonu ve şirket sırlarının üye tarafından kullanılarak kendisi için menfaat yaratması istenmemektedir.

2. Rekabet Yasağına Aykırı Faaliyet

Rekabet yasağını gündeme getirecek faaliyetin şirketin işletme konusu ticari işleri arasında olması gerekmektedir. Şirketlerin uğraş içerisinde oldukları faaliyetler, esas sözleşmelerinde düzenlenmektedir. Ancak faaliyet alanlarının tamamının esas sözleşmesinde yazılı bulunuyor olması zorunlu olmadığı gibi, şirket esas sözleşmesinde yer alan bir faaliyetle Şirket'in herhangi bir sebeple fiili olarak uğraşmıyor olması da mümkündür. TTK uyarınca da ana sözleşmede yer alan işletme konusu haricinde yapılan faaliyetler de şirketi bağladığından, şirketin esas sözleşmesinde özel olarak belirtilmemiş ve fakat fiilen şirket tarafından devam ettirilmekte olan işler de yönetim kurulu üyesinin rekabet yasağı kapsamına girecek işler arasında yer alacaktır.

Yönetim kurulu üyesinin rekabet yasağı kapsamına giren faaliyetin aynı zamanda bir ticari iş olması gerekmektedir. Ticari iş, bu bağlamda yalnızca TTK'da sayılan iş ve işlemler olmayıp yönetim kurulu üyesinin ticari amaçla yaparak kazanç sağlamayı hedeflediği her işlemi ifade etmektedir. Kazanç sağlamak amacıyla yapılan faaliyetin düzenli ve istikrarlı bir şekilde yapılması da ticari faaliyet olarak kategorize edilmesi için aranmamakla birlikte, ilgili faaliyetin tek bir sefer için yapılmış olması bile ticari iş olarak değerlendirilmesi ve rekabet yasağını gündeme getirmesi için yeterlidir.

Bahsedilen niteliklere sahip olan ve dolayısıyla ticari iş olarak değerlendirilen bir faaliyetin TTK kapsamında rekabet yasağına aykırı bir faaliyet oluşturması için aynı zamanda yönetim kurulu üyesinin bu işlemi kendisinin veya başkasının adına yapıyor olması aranmaktadır. Bu bağlamda ticari işi başkası adına yapmak, hem doğrudan hem de dolaylı temsil aracılığıyla üçüncü kişilerin bu faaliyetten ekonomik sonuç doğurarak menfaat elde etmesine yol açmak anlamına da gelmektedir.

Yönetim kurulu üyesinin aynı tür ticari işlerle uğraşan bir şirkete sınırsız sorumlu ortak olarak girmesi ve faaliyetlerde bulunması da rekabet yasağına aykırılık kapsamında değerlendirilir. Ancak şirket sıfatına sahip olmayan şahıs ve mal topluluklarına katılmak, dernek ve vakıfların parçası olmak rekabet yasağını doğuracak faaliyetler olarak değerlendirilmeyeceklerdir. Bir anonim şirketin yönetim kurulu üyesinin ise aynı ticari işle uğraşan başka bir şirkette yönetici pozisyonda bulunması rekabet yasağı kapsamında olacaktır, çünkü burada anonim şirketin yönetim kurulu üyesi, başkası hesabına ticari işlemde bulunmuş olmaktadır. Şirket yönetim kurulu üyesinin, bu pozisyonu sebebiyle bir ticari faaliyet alanında sahip olduğu bilgileri başka bir şirket veya kendisi için yarar sağlamak amacıyla kullandığı her olasılık, genel kurulun izni olmadıkça rekabet yasağına aykırı faaliyet oluşturur ve şirketin seçimlik haklarının kullanılmasını gündeme getirir. Genel kurul iznini almış olan şirket yönetim kurulu üyesi, rekabet yasağına aykırı faaliyetlerde bulunabilir.

3. Rekabet Yasağına Aykırı Faaliyetin Sonuçları

Bir şirketin yönetim kurulu üyesinin yukarıda bahsedilen türde bir ticari işlem ile kendisi veya başkası hesabına ekonomik menfaat sağlaması durumunda şirketin seçimlik hakları gündeme gelecektir. Şirket, ilgili yönetim kurulu üyesinden seçimlik haklarını kullanarak yoksun kalınan kâr dahil olmak üzere uğramış olduğu zararları talep edebilir.

Şirket eğer tazminat yerine yönetim kurulu üyesinin rekabet yasağı teşkil eden faaliyetin kendi ad ve hesabına yapılmış olması yaptırımını talep etmeyi tercih ederse şirket yönetim kurulu üyesinin üçüncü kişiyle yapmış olduğu işlemden doğan menfaatler şirket bünyesine geçecektir. İşlemden doğan menfaatlerin şirket bünyesine geçmesi, şirketin yönetim kurulunun üçüncü kişiyle akdetmiş olduğu sözleşmenin tarafı olacağı anlamına gelmemektedir. Şirket, tazminat yerine bahsedilen diğer seçimlik hakkını kullandığında sözleşmeye taraf olmayacak, yalnızca sözleşmeden doğan menfaatlerin kendi bünyesine geçirilmesine yönelik talep hakkını ileri sürmüş olacaktır. Yönetim kurulu üyesinin başkası adına yapmış olduğu ticari işlemlerden doğan menfaatler içinse bu seçimlik hak kullanılamayacaktır. Yönetim kurulu üyesinin herhangi bir şirket temsilcisi veya vekil olarak gerçekleştirmiş olduğu işlemler içinse şirketin dava açması ve yönetim kurulu üyesinin yapmış olduğu bu işlemden doğan alacağı talep etmesi mümkündür.

Seçimlik hak, rekabet yasağına aykırı faaliyette bulunan yönetim kurulu üyesi veya üyeleri haricindeki diğer üyeler tarafından kullanılacaktır.

TTK uyarınca yukarıda sayılan seçimlik haklar, diğer üyelerin rekabet yasağı kapsamına giren ticari işlemlerin yapıldığını veya yönetim kurulu üyesinin diğer bir şirkete girdiğini öğrendikleri tarihten itibaren üç ay ve her hâlde bu faaliyetlerin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl geçince zaman aşımına uğramaktadır.

4. Sonuç

Şirketin yönetim kurulu üyesinin rekabet yasağına aykırı faaliyetleri kendisi veya başkası adı ve hesabına gerçekleştirmiş olduğu faaliyetleri kapsar. Bu tür herhangi bir faaliyetten dolayı şirketin, yönetim kurulu üyesinin elde ettiği menfaat tutarında bir tazminat veya menfaatin şirket bünyesine geçmesi talebinde bulunma hakkı mevcuttur. Bu seçimlik haklar ile yönetim kurulu üyesinin rekabet yasağına aykırı faaliyetinden dolayı ortaya çıkan olumsuz sonuçlar bertaraf edilmeye çalışılmaktadır.